1-asr 2-yarmida Sharqiy viloyatlar. va 2-asrda. n. e.

Sharqiy viloyatlar rivojlanishidagi umumiy xususiyatlar. Kichik Osiyo. Axaya

II asrda. Sharqda shahar muxtoriyatining doimiy ravishda pasayishi va imperator ma’muriyatining shaharlar ustidan nazorati kuchayishi kuzatilmoqda. Trayan davridan beri bu erda shaharlar moliyasini nazorat qilish uchun kuratorlar paydo bo’ldi. Gubernatorlar mahalliy hayotning har bir tafsilotiga aralashdilar. Bitiniya gubernatori bo’lgan Kichik Pliniyning Trayanga yozgan maktublari shu ma’noda qiziq. Pliniy shaharga gimnaziya yoki hammom qurishni tugatishga ruxsat berish mumkinmi, mahalliy boylarning oilaviy bayramlarga odamlarni to’plashiga ruxsat berish mumkinmi, yong’inlarni o’chirish uchun kollej tashkil qilish mumkinmi va hokazo. Qizig’i shundaki, Trayan oxirgi savolga salbiy javob berdi, chunki yangi kollejlar odamlarga isyonkor maqsadlarda uyushish imkoniyatini beradi deb qo’rqib ketdi.

Kichik Osiyo viloyatlari shaharlarida – Osiyo, Likiya va Pamfiliya, Pont va Bitiniya, Galatiya, Kappadokiya – o’zini o’zi boshqarish boshliqlari odatda eng boy fuqarolarning kichik guruhi bo’lgan. Xalq majlislari deyarli chaqirilmagan. Ammo sudyalar ham faqat faxriy unvonlarga va juda kam haqiqiy kuchga ega edilar. Shaharlar o’rtasidagi haligacha davom etayotgan raqobat va xalq g’alayonlari qo’rquvi ularni shaharni obodonlashtirish va tarqatish uchun katta miqdorda xayriya qilishga majbur qildi. 2 million dinorlik xayriyalar ma’lum. Imperatorlar bu amaliyotni rag’batlantirdilar va o’z vatandoshlarining «xayr-ehson qiluvchiga» ko’rsatgan sharaflarini bajonidil ma’qulladilar. Bular haykallar, faxriy farmonlar, teatrdagi maxsus joylar, oltin gulchambarlar va boshqalar edi. Biroq, 2-asrning o’rtalaridan boshlab. Katta xarajatlar bilan bog’liq bo’lgan magistratura lavozimini egallashga tayyor odamlarni topish tobora qiyinlashmoqda. Magistratura sharafli lavozimdan asta-sekin majburiy xizmatga aylanadi. Smirna, Efes, Nikea kabi yirik markazlar hali ham boyligi va ulug’vorligi bilan mashhur bo’lgan, ammo 2-asrning o’rtalaridan Kichik Osiyo shaharlarining umumiy tanazzulga uchrashi. shubhasiz. Kichik Osiyoning bir qator mintaqalarida shahar hayoti ancha kam rivojlangan. Koʻp joylarda qabilaviy tashkilot saqlanib qolgan; Qadimgi zodagonlar, xususan, bepoyon yerlar va podalarga ega bo’lgan mahalliy podshohlarning avlodlari katta rol o’ynagan.

Ammo shaharlar ko’p bo’lgan hududlarda ham ko’plab dehqonlar mavjud bo’lib, ularning katta qismi shahar, imperator va xususiy erlarning ijarachilariga aylandi. Ko’p sonli soliq va yig’imlar dehqonlarni vayron qildi. Xususiy yer egaligining kuchayishi ularning qashshoqlashishiga va jamiyatning parchalanishiga yordam berdi. Ba’zida mahalliy dehqonlar yangi yer egalariga qarshilik ko’rsatishga harakat qilishdi. Shaharlarda non narxini ko’tarishga urinayotgan boylarga qarshi qaratilgan tartibsizliklar tez-tez bo’lib turardi. Maxfiy jamiyatlar mahalliy oligarxiyaga qarshi kurashish maqsadida vujudga kelgan. Bu hukumatning yangi kollejlar tashkil etilishiga ruxsat berishni istamasligini tushuntirdi, garchi Umuman Kichik Osiyoda hunarmandchilik kollejlari juda ko’p edi. Vayron bo’lgan dehqonlar, qochqin qullar va shahar kambag’allari savdogarlar va yer egalariga hujum qiladigan otryadlar tuzdilar. Bu sinfiy kurashning o’sha davrga xos bo’lgan shakli bo’lib, Rim huquqida «talonchilik» deb belgilangan. Maxsus amaldorlar – irenarxlar va «qaroqchilar» ga qarshi kurashish uchun yaratilgan askar otryadlari bu harakatni bosa olmadi.

Axaya viloyati, ya’ni Gretsiya imperiyada alohida o’rin tutgan. U chuqur tanazzul holatida edi. Bu yerda deyarli hech qanday dehqon qolmadi, ular hisobiga boshqa viloyatlarning rivojlanishi asosan amalga oshirildi va quldorlik Gretsiyada imperiya paydo bo’lishidan oldin ham o’zining keyingi rivojlanish imkoniyatidan oshib ketdi. Hamma narsa butunlay to’xtab qolgandek tuyuldi. Shaharlar tobora ko’proq tanazzulga yuz tutdi. Ularda, odatda, kambag’al ommani ekspluatatsiya qilgan bir necha boy oilalar hukmronlik qilgan. Afinada avtokratik tarzda hukmronlik qilgan mashhur sofist, imperatorlarning do’sti, senator va boy Gerod Attikning oilasi yorqin misol bo’ladi, ularning aksariyati fuqarolari uning qarzdorlari edi. Vaqti-vaqti bilan shaharlarda nonning qimmatligi yoki etishmasligi tufayli tartibsizliklar sodir bo’ldi.

Axayaning ahamiyati uning madaniy an’analari bilan belgilanadi. Afina maktablari hali ham birinchi bo’lib hisoblanib, imperatorlarning homiyligi va ne’matlaridan bahramand bo’lgan. Imperator Hadrian davrida ellin aristokratiyasi o’rtasida «pan-ellinizm» harakati paydo bo’lib, u barcha ellinlarni birlashtirishni maqsad qilgan. Adrian bu harakat sharqiy provinsiyalarning ellinlashgan unsurlarini imperiyaga yaqinlashtiradi, deb umid qilgan edi.

Suriya. Misr

Suriyada ellenizatsiya Kichik Osiyoga qaraganda ancha zaif edi. Bu yerda na lotin, na yunon tili oromiy tilini almashtirmagan. Bu yerda mahalliy, rimgacha boʻlgan huquq, mahalliy din va sanʼat unsurlari ham kuchliroq boʻlgan. Suriya yerlarining katta qismi shaharlarga berilmagan va qishloq jamoalari tomonidan bosib olingan. Soliqlar va bojlar juda yuqori edi. Suriya aholisi uchun 2-asr oxiridan iborat armiya og’ir yuk edi. olti legiondan va mos keladigan miqdordagi yordamchi qismlardan iborat. Askarlar qarorgohi, ta’minot va armiya xizmat vazifalari Suriya xalqini vayron qildi. Suriyalik dehqonlarning turmush darajasi nihoyatda past edi. Ko’pgina suriyaliklar Italiya va viloyatlarning erlarida va boy uylarida qul bo’lib qolishgan; Shaharlar asosan qirg’oqlarda va karvon yo’llari tutashgan joylarda rivojlangan. Suriya shaharlarida hunarmandchilik hali ham yuqori darajada bo’lgan bo’lsa-da – Suriya shisha va jun hali ham mashhur bo’lgan – 2-asrda Suriya shaharlari iqtisodiyotida katta rol o’ynagan. Sharq bilan tranzit savdosi o’ynay boshladi. Bundan suriyalik savdogarlar foyda ko’rdilar, ularning uyushmalari nafaqat Suriya shaharlarida, balki Ostia, Rimda, Galliya, Dakiya, Pannoniya va boshqa viloyatlarda ham mavjud edi. 2-asrda karvon savdosi tufayli. Uning Suriyadagi markazlaridan biri Palmira katta ahamiyatga ega bo’ldi.

Palmira (Suriya). Asosiy ko'chaning ustuni.

Suriyaning yirik shaharlarida dabdabasi bilan mashhur boʻlgan boy savdogarlar va kambagʻal omma oʻrtasidagi ijtimoiy qarama-qarshiliklar ayniqsa keskin edi. Adrian hukmronligining oxirlarida Bar Kochba boshchiligidagi yahudiylarning katta qoʻzgʻoloni koʻtarilib, oʻzini “ilohiy najotkor” sifatida koʻrsatdi. Partizanlar urushini olib borgan qo’zg’olonchilar uch yil davomida muntazam janglar olib borishga jur’at eta olmagan Rim qo’shinlariga qarshi turdilar. Ko’p minglab odamlar halok bo’lgan uzoq davom etgan kurash natijasida qo’zg’olon bostirildi. Ba’zi suriyaliklar Bar Kochba qo’zg’oloniga qo’shilishgan. Qachon 2-asr oxirida. Suriya gubernatori Avidiy Kassiy imperatorga qarshi isyon ko’tardi va suriyaliklar uning tomoniga o’tdilar. Viloyat aholisining eng kambag’al qismi orasida parfiyaparastlik kayfiyati kuchli edi, zodagonlar esa Rim hukmronligini qo’llab-quvvatladilar, bu unga foydali edi.

Misrda hamma narsani mamlakatdan siqib chiqarishga harakat qilgan rimliklar, ayniqsa, eski munosabatlarni saqlab qolishda izchil edi. Aholining ozmi-ko’pmi imtiyozli guruhlarga bo’linishi saqlanib qoldi. Misrliklar avvalgidek huquqsiz qoldilar. Ular harbiy xizmatga deyarli faqat dengiz flotiga jalb qilingan. Yerga ishlov berish, soliq to‘lash va majburiyatlarni bajarishning butun og‘irligi ularning zimmasiga tushdi. Dehqonlar bankrot bo’lib, yerlarini tashlab ketishdi, bu esa majburiy ijaraning kengayishiga olib keldi. Hatto 2-asrning o’rtalaridan boshlab majburiyatlardan ozod qilingan shaxslar, masalan, faxriylar. yerni ijaraga olishga va liturgiya o‘qishga majbur bo‘ldilar.

Natijada, aholining parvozi keng tarqalmoqda. Butun qishloqlar tashlab ketilgan. Misr prefektilarining qochqinlarni qaytishga chaqiruvchi bir necha bor buyruqlari hech qanday natija bermadi. Dehqonlar Iskandariyaga yoki Nil deltasidagi Bukoliya deb ataladigan borish qiyin bo’lgan botqoqli hududga borishdi. Aynan shu yerda 172-yilda bukoliyaliklarning qoʻzgʻoloni boshlandi va deyarli Iskandariyani egallab oldi. Misrda qo’zg’olonlar ayniqsa tez-tez sodir bo’ldi. Thebaid doimo isyon ko’tarishga tayyor edi. Rimliklar isyonchi shahar deb hisoblagan Iskandariyada tartibsizliklar qayta-qayta boshlanib ketdi.

Imperiyaning zaiflashishi. Markomannik jangchilar

Shunday qilib, Antonin davrining oxiriga kelib, viloyatlarning muhim qismi allaqachon iqtisodiy farovonlikni boshdan kechirgan va pasayishni boshlagan. Ijtimoiy qarama-qarshiliklar kuchaydi, qo’zg’olonlar tez-tez bo’lib turdi. Antoninlarning «oltin davri» ning gullab-yashnashi aldamchi ko’rinish edi, faqat olijanob va boylarning tor doirasi uchun farovonlik edi. Iqtisodiy va ijtimoiy bazaning bunday zaifligi, shuningdek, armiyaning haqiqiy zaifligi imperatorlarni mudofaa siyosatiga rioya qilishga va urushlardan qochishga majbur qildi.

Imperiyaning zaifligi so’nggi Antoninlardan biri, faylasuf-imperator Mark Avreliyning german, frakiyalik, sarmat qabilalari – Quadi, Markomanni, Iazigiyaliklar, Kotiki, Bastarnae, Pevkini, shuningdek, urushlari paytida yaqqol namoyon bo’ldi. (ehtimol) Kostobokning slavyan qabilasi bilan va boshqalar. Biografik muallif Mark Avreliyning so’zlariga ko’ra, Illyricum chegaralaridan Gaulgacha bo’lgan barcha xalqlar isyon ko’targan. Rimning uzoq vaqtdan beri ularning ichki ishlariga aralashuvi, yordamchi boʻlinmalarga chaqiruv talablari va oʻz qabiladoshlarining qullikka aylantirilishidan gʻazablanib, jangga koʻtarildi. Ular Rim tomonidan o’zlariga yuklangan qirollarni quvib chiqarishdi va ularning o’rniga imperiyaga qarshi kurashishga tayyor bo’lgan rahbarlarni qo’yishdi.

Bu urush alangalanib, so’ngra so’nadi, 11 yil davom etdi va imperiyaga juda katta qurbonlar keltirdi. Minglab qochqinlar va dezertirlar «varvarlar» tomoniga o’tishdi. Dunay provinsiyalari, Frakiya, Makedoniya, Axaya va Galya vayronaga aylandi. Italiya xavf ostida edi. Ko’pchilik uchun Puni urushlari davri qaytgandek tuyuldi. Vabo, ochlik, bashoratlar, «mo»jizalar» va «belgilar» haqidagi mish-mishlar Marcus Aurelius o’z raqiblarini ajratishga harakat qildi va u ma’lum darajada muvaffaqiyatga erishdi. Ammo, zamondoshlari nazarida u g‘olib bo‘lib qolganiga qaramay, u bir qancha yon berishlarga to‘g‘ri keldi – u ba’zi qabilalarga Rim fuqaroligini berdi, ba’zilarini soliqlardan ozod qildi, boshqalarni esa pul va don shaklida subsidiyalar to‘lashga majbur qildi.

Urushlar paytida asirga olingan asirlar chegara provinsiyalari va Shimoliy Italiyadagi davlat erlariga koloniya sifatida joylashtirildi. Mahbuslarning bu safar qulga aylantirilmagani, balki yo’g’on ichak sifatida qo’llanilganligi qulchilik tizimining yaqinlashib kelayotgan inqirozining alomatlaridan biri edi. Asirlarning bir qismi Rim armiyasiga kiritilib, uzoq viloyatlarga jo‘natilgan. Bir muncha vaqt o’tgach, «varvarlar» Italiyada isyon ko’tarishdi, shunda ular kelajakda chet elliklarni Rimga xavfli yaqin joyda joylashtirishdan qochishdi. Ammo viloyatlarda bu amaliyot tobora ortib borayotgan miqyosda qo’llanila boshlandi.

Mark Avreliy hukmronligi bilan imperiyaning ichki hayotida ham, quldorlik tizimining inqirozi tobora yaqqol namoyon bo‘layotganida ham, qo‘shni xalqlar bilan munosabatlari tarixida ham yangi bosqich boshlanadi. Bu xalq va qabilalar imperiya sarhadlarida o‘z tazyiqlarini kuchaytirmoqda. Boshqa tomondan, tobora ko’proq nemislar, sarmatlar va boshqa «varvarlar» imperiyada askarlar va dehqonlarga aylanishmoqda. Ular imperator zodagonlari va quldor davlatga qarshi ko’tarilgan qullar, dehqonlar va mustamlakachilarning keng ommasi bilan ittifoq tuzadilar.

Leave a Reply