1-asrning ikkinchi yarmida Armaniston. Miloddan avvalgi e. va 1-asrning birinchi yarmi. n. e.

Rim bilan jang. Artashesidlar davrining oxiri

Parfiyaning Karreda Rim qo’shinlari ustidan qozongan g’alabasi Armanistonga mustaqillikni qaytardi. Ammo Armaniston davlati 1-asrning ikkinchi yarmida tashkil topdi. Miloddan avvalgi e. juda beqaror bo’lib chiqdi. 30-yillarda u yana Rimga qisqa muddatli qaramlikka tushib qoldi. Mark Antoni parfiyaliklarga qarshi muvaffaqiyatsiz harakatlaridan so’ng, Armanistonga jazo ekspeditsiyasini amalga oshirib, mamlakatni vayron qilib, talon-taroj qildi. Biroq, triumvirlar o’rtasidagi kurash davrida Armaniston qisqa vaqt ichida yana mustaqillikka erishdi. Oktavian Entoni mag’lub etib, darhol Parfiya va Armaniston bilan urush boshlashga jur’at eta olmadi va mavjud vaziyatni tan oldi.

Artavazd II tasviri tushirilgan tanga. (kattalashtirilgan).

1-asrning 20-yillari oxiriga kelib. Miloddan avvalgi Oktavian Avgustning pozitsiyasi shu qadar mustahkamlandiki, u Sharqda faol siyosatga o’tishga muvaffaq bo’ldi. Bu vaqtda Rim armiyasi Armanistonga kirib keldi. Arman zodagonlari orasida mavjud bo’lgan rimparast guruh boshini ko’tardi. Ammo Armanistonni bosib olgan rimliklar uni o’z viloyatiga aylantirishga jur’at eta olmadilar. Artavazd II ning oʻgʻillaridan biri Tigran III (20—66) arman taxtiga koʻtarilgan. U Rimda o’sgan va Rim hukumati uning mamlakatda Rim ta’siri uchun vosita bo’lishiga umid qilishi mumkin edi.

Armaniston Rimga qaram qirollikka aylandi. Arman davlatchiligi saqlanib qoldi, rimliklar mamlakatning ichki boshqaruviga aralashmadilar, lekin Armanistonning tashqi siyosati butunlay Rim manfaatlariga bo’ysunishi kerak edi. 1-asr oxirida. Miloddan avvalgi e. Armaniston endi Tigran II ning qudratli kuchiga o’xshamas edi. Arman qirollari yo Rim tomonidan tayinlangan yoki u yoki bu zodagonlar guruhi tomonidan tayinlangan. Eramizning boshida Artashesiylar sulolasi Armanistonda hukmronlik qilishni to’xtatdi.

Ijtimoiy o’zgarishlar: quldorlikning parchalanishining boshlanishi

1-asrning ikkinchi yarmi. Miloddan avvalgi e. va 1-asrning birinchi yarmi. n. e. Armanistonda sezilarli ijtimoiy o’zgarishlar davri bo’lgan, ammo bu faqat bilvosita ma’lumotlar asosida baholanishi mumkin. Tashqi magʻlubiyatlar, chet el bosqinlari, ichki nizolar sharoitida qirol hokimiyatining ahamiyati pasayib, zodagonlarning kuchi ortib bordi. Tigran despotik hokimiyatining eng muhim ustunlaridan biri bo’lgan qirollik erlari, aftidan, kichrayib, qirollik uyining ko’payib borayotgan vakillari orasida bo’linib keta boshladi. Yerga ekilgan qullarni ekspluatatsiya qilgan va jamoa a’zolarini qullikka aylantirgan zodagonlarning kuchi tobora kuchayib bormoqda. Dvoryanlarning eng yirik vakillari (yunon-rim adabiyotida ular megistonlar deb ataladi) bu davrda Armaniston hududida jang qilgan Rim qo’shinlari tomonidan qamal qilinishi kerak bo’lgan qoyalarga o’tib bo’lmaydigan qal’alar quradilar.

Taxminan bizning eramizning boshidan boshlab moddiy ne’matlar ishlab chiqaruvchilarning pozitsiyasida ham sezilarli o’zgarishlar yuz berdi. Darhaqiqat, oʻsha paytdagi ijtimoiy tuzumi Armaniston ijtimoiy tuzumiga oʻxshab ketgan qoʻshni Eronda yerda oʻtirgan qullarni qisman ozod qilish (oʻndan bir yoki toʻrtdan bir qismi) paydo boʻldi, bu esa qullarning oʻz oʻrniga ega boʻlishida namoyon boʻldi. oʻzlari yetishtirgan tomorqadan olingan hosilning tegishli ulushini qoldirgan (bunday qullar angiahrikalsh deb atalgan). Taxmin qilish mumkinki, shunga o’xshash jarayonlar Armanistonda ham sodir bo’lmoqda, ayniqsa tegishli atama boshqa joylarda (anashharkhik) mavjud bo’lganligi sababli.

Boshqa tomondan, qarzlar uchun «qul xizmatini» bajarishga majbur bo’lgan erkin ishlab chiqaruvchining mavqei sezilarli darajada yomonlashmoqda. Erkin jamoa a’zosi va qul o’rtasidagi ilgari mavjud bo’lgan keskin farq, biri qul bo’lib, ikkinchisi esa mustaqil bo’lishi bilan yo’qola boshlaydi; Armanistonda va G’arbiy Osiyoning boshqa mamlakatlarida bu jarayon, masalan, Italiyaga qaraganda tezroq sodir bo’ladi, chunki, birinchidan, Armanistonda qullar allaqachon erda o’tirgan, ikkinchidan, erdan haydalmagan dehqonlar mavjud edi. Ayni paytda Armanistonda oʻsha davrda hali ibtidoiy jamoa munosabatlari toʻliq bartaraf etilmagan: mamlakatda yarim koʻchmanchi qabilalar (masalan, mardlar) yashashda davom etgan.

Armanistonning tashqi ahvoli va dvoryanlarning kuchayishi

Armanistonning tashqi ahvoli zodagonlarning kuchayishiga yordam berdi. Rasmiy ravishda arman shohi «Rim xalqining do’sti va ittifoqchisi» hisoblangan, aslida Armaniston Rimga qaram edi. Xususan, 1-asrning birinchi yarmida Armaniston hududida. n. e. Rim garnizonlari bir necha marta joylashtirilgan. Armaniston, birinchi navbatda, Rim uchun strategik ahamiyatga ega edi. Armanistonning yo’qolishi Rimning sharqiy chegarasiga tahdid solardi.

Biroq, Rim Armanistonda ta’sir o’tkazgan yagona kuch emas edi. 1-asr oxiridan boshlab. Miloddan avvalgi e. Parfiya, yuqorida aytib o’tilganidek, u bilan raqobatlasha boshlaydi. Agar Tigran II davrida Parfiya qiroli Armaniston shohi foydasiga “shohlar shohi” unvonidan voz kechishga majbur bo‘lgan bo‘lsa, endi vaziyat boshqacha tus oldi. Parfiya hukmdorlari Armanistonning ichki ishlariga aralasha boshlaydilar, ma’lum qirollarni qo’llab-quvvatlaydilar va Armanistonni Parfiya davlati tizimidagi qaram viloyatlardan biriga aylantirishga harakat qiladilar.

Iqtisodiy jihatdan ancha rivojlangan va ellinizm ta’siridan kuchliroq ta’sirlangan Janubiy Armanistonning zodagonlari Rimga tortildi. Biroq, Rim tarafdori fraksiya ozchilik edi. Arman zodagonlarining aksariyati, ayniqsa Armanistonning markaziy, shimoliy va sharqiy rayonlari zodagonlari Parfiyaga e’tibor qaratdilar. Armaniston va Parfiya ijtimoiy tuzumlarining oʻxshashligi, Rimga nisbatan Parfiyadagi davlat hokimiyati va markazlashuvining nisbiy zaifligi, zodagonlar, madaniy jamoalar oʻrtasidagi aralash nikohlar (Eronning Armanistondagi madaniy taʼsiri yuqorida aytib oʻtilgan) – bularning barchasi uni qoʻllab-quvvatladi. Parfiya tuyg’ulari ayniqsa kuchli. Rimparast guruhning markazi Tigranakert boʻlgan, parfiyaparast zodagonlar Artashatga tayangan; bu farq u yoki bu qirolning kapital tanlashiga ta’sir qildi.

Artashesiylar sulolasi tugaganidan beri barcha podshohlar, istisnosiz, u yoki bu zodagonlar guruhiga qaram bo’lgan xorijliklar edi. 1-asrning birinchi yarmidagi Armaniston tarixi. n. Miloddan avvalgi – uzluksiz tartibsizliklar, shohlarning tez-tez o’zgarishi, tortib olish, ichki nizolar va xorijiy bosqinlar tarixi.

52-53 yillarda Arsakiylarning Parfiya qirollik xonadoni vakili Tiridatlar Parfiya yordamida Armanistonda oʻzini mustahkamladi. U Rim bilan qiyin kurashni boshdan kechirishi kerak edi. 1-asrning 50-60-yillarida. Armaniston uchun kurashda Rim va Parfiya o’rtasidagi eng katta to’qnashuv tushadi. 54 yilda Klavdiy vafot etdi va Neron imperator bo’ldi. Hali Rim hukmronligi ostida bo’lgan Sofenga maxsus qirol tayinlandi. Shuningdek, arman taxtiga Rim arbobi ham o’tirdi. Biroq, bu ikkinchisi Armanistonda uzoq vaqt qolmadi va Parfiya Rimga qarshi chiqdi va keyingi kurash, yuqorida aytib o’tilganidek, murosaga erishdi: Rim Tiridatni Armaniston qiroli deb tan oldi, lekin u o’zini nominal jihatdan Rimga qaram deb tan olishga majbur bo’ldi.

66 yilda Tiridatlar, yuqorida aytib o’tilganidek, Rimga etib keldi va Neron tomonidan tantanali ravishda toj kiydiriladi.

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan