«Buyuk Migratsiya» deb ataladigan va qullar va yo’g’on ichaklarning inqilobiy harakati
Rim imperiyasi hududiga german, sarmat va slavyan qabilalarining “Buyuk migratsiya” nomi bilan atalgan uzluksiz bosqinlari va koʻchirilishi IV asr oxiridan boshlangan. n. e.
Bu vaqtga kelib, qadimgi nemis jamiyatining ishlab chiqaruvchi kuchlari avvalgisiga nisbatan yangi, yuqori bosqichga ko’tarildi. Nemislar IV-V asrlar. ular metallarni ancha yaxshi qayta ishlashni o’rgandilar, kulolchilik g’ildiragini yaxshi bildilar va shisha buyumlar yasashni bildilar. German qabilalari, ayniqsa, Rim imperiyasi chegaralariga yaqin hududlarda yashovchi german qabilalari o’z dalalarini etishtirishda rimliklar bilan bir xil qishloq xo’jaligi qurollaridan foydalanganlar. Nemislar oʻrmon hisobiga ekin maydonlarini kengaytirib, mayda chorva bilan birga yirik chorvachilikni ham boqishga intildilar. Ular kema qurishni bilishgan va rimliklardan yelkanlardan foydalanishni qarzga olishgan. Ular rimliklar bilan muntazam savdo-sotiq olib bordilar va Rim savdogarlariga kehribar va mo’yna, qoramol va qullarni sotdilar. 4—5-asrlarda nemis qabilalari tomonidan erishilgan ishlab chiqarish kuchlarining nisbatan yuqori darajasi nemislarning ibtidoiy jamoa tuzumining soʻnggi bosqichidan feodalizmga toʻgʻridan-toʻgʻri oʻtishini taʼminladi. quldorlik tuzumi allaqachon yemirilib, feodal ishlab chiqarish uslubining elementlari vujudga kelgan Rim imperiyasi hududi.
«Xalqlarning buyuk ko’chishi»ning bir qancha sabablari bor edi. Ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi nemislar o’rtasida mulkiy va ijtimoiy tengsizlikning yanada chuqurlashishini belgilab berdi. Rahbarning kuchi kuchaydi, otryad va qabila zodagonlarining roli kuchaydi. Ularning erlarni, harbiy o’ljalarni tortib olish va boylik to’plash istagi allaqachon samarali qarshilik ko’rsatish qobiliyatini yo’qotgan Rim imperiyasiga qarshi doimiy yurishlarga sabab bo’ldi. Boshqa sabablar ham muhim edi: nemislarning sedentizmga o’tishi natijasida aholi sonining ko’payishi, ularning Rimdan uzoqroqda joylashgan qo’shnilarining nemis qabilalariga ko’rsatgan bosimi, shuningdek, Rim imperiyasining o’zi siyosati. , o’z kuchlari yo’qligi sababli, nemislardan tobora ko’proq yollanma askar sifatida foydalandi va ularni o’z hududiga joylashtirdi.
Nemis chavandozi. Qabr toshidan. 700 atrofida
IV asr oxirida. 2-asr oxirida Boltiqboʻyi qirgʻoqlaridan Qora dengiz mintaqasiga kelgan nemis gotlar qabilasi Rim imperiyasi mulkiga va Bolqon yarim oroli hududiga bostirib kirdi. Qora dengiz mintaqasida gotlar yirik qabila ittifoqini tuzib, uning tarkibiga Quyi Dunay shimolida yashovchi vestgotlar (gʻarbiy gotlar) va Dnestrdan nariroqda yashagan ostgotlar (sharqiy gotlar) kiradi. Shu bilan birga, Gotlarning yangi manzilgohi hududidan sharqda yana bir qabila ittifoqi tashkil topdi – Hunlar boshchiligida. Turkiyzabonlar, aksar tadqiqotchilarning fikricha, hunlar ko‘chmanchi chorvachilik bilan shug‘ullangan. Ular Qora dengiz dashtlariga Osiyodan kelgan.
Bu vaqtga kelib Engels shunday deb yozgan edi: “Rim davlati faqat o’z fuqarolarining sharbatini so’rib olish uchun ulkan, murakkab mashinaga aylandi. … uning tartibi eng yomon tartibsizlikdan ham battar edi va fuqarolarni himoya qilishni o’z zimmasiga olgan vahshiylarni ikkinchisi qutqaruvchi sifatida kutgan» ( F. Engels, «Oila, xususiy mulk va davlatning kelib chiqishi, s. 153. ). Rim jamiyatidagi ochiq sinfiy qarama-qarshiliklar o’sha davr voqealarining guvohlarini hayratda qoldirdi.
Boylar muhtasham saroylarda dabdabali yashaydi, deyishdi, lekin kambag‘allarning boshpana ham, ovqat ham yo‘q. Ularning lattalari hammasi kiyimlari; tayoqlar – qurol va tayanch; va bir parcha non bilan teshik sumkasi «kiler» dir.
Omma bu holatga chidashni xohlamadi. Quldorchilik iqtisodiyotining tanazzulga uchrashi davrida quldor ommaning oʻz bosqinchilariga qarshi kurashi kuchaydi. Imperiya sharqidagi xalq kurashining markaziga aylangan Frakiyada qoʻzgʻolon ayniqsa katta boʻldi (365). Qul egalari qoʻzgʻolonchilarga shafqatsizlarcha munosabatda boʻldilar, ularning turar-joylarini yoqib yubordilar, qoʻzgʻolon ishtirokchilarini oʻldirishdi. Ammo, shunga qaramay, qullar tuzumi asoslariga qarshi qaratilgan qullar va yo’g’on ichaklarning inqilobiy harakati kuchaydi. Qullar va ustunlar urushni davom ettirdilar va vestgotlar imperiyaga bostirib kirganlarida ularning tabiiy ittifoqchilariga aylandilar.
Vesigot harakatining boshlanishiga hunlar turtki bergan. 375-yilda ostgotlar bilan toʻqnash kelib, ularning qarshiligini sindirib, gʻarb tomon harakatlarini davom ettirdilar. Qishloqlari, ekinlari va xo‘jaliklarini shafqatsizlarcha vayron qilgan vestgotlar yaqinlashib kelayotgan hunlardan qochib, Dunayning o‘ng qirg‘og‘iga ko‘chib o‘tdi va Rim imperatorining ruxsati bilan imperiyaning ittifoqchilari sifatida Bolqon yarim orolida joylashdi. Biroq, tez orada vestgotlar orasida dahshatli ocharchilik boshlandi. Rim ma’murlari o’z hududlarida joylashgan nemislarni Rim mulklarini arzon ishchi kuchi bilan to’ldirish uchun manba deb bilishgan. Bir bo‘lak non yoki go‘sht uchun ular vesigotlardan to‘lov sifatida voyaga yetgan qul talab qilib, arzimagan pulga xotinlari va bolalarini qullikka sotishga majbur qilishgan. Ularni qulga aylantirishga urinishlariga javoban vesigotlar isyon ko’tarib, 378-yilda Adrianopol jangida Rim qo’shinini butunlay mag’lub etishdi.
Ushbu voqealarning zamondoshlaridan biri, Rim tarixchisi Ammianus Marcellinus Frakiyadagi vestgotlar uchun katta yordam bo’lganligini yozgan edi: «Kundan-kunga savdogarlar tomonidan qullikka sotilgan yoki qullikka sotilgan ko’plab vatandoshlar ularga qo’shildi. Rim tuprog’iga o’tishning dastlabki kunlarida, ochlikdan azob chekib, u o’zini bir qultum yomon sharobga yoki baxtsiz bir parcha nonga sotdi. Ularga quitrentsning og’irligini ko’tara olmaydigan ko’plab oltin konlari ishchilari qo’shildi; Ular hammaning bir ovozdan roziligi bilan qabul qilindi va notanish hududda aylanib yurgan Gotlarga katta xizmat qildilar, ularga yashirin don do’konlari, aholi uchun boshpana va yashirin joylarni ko’rsatdilar.
Vesigotlar, qullar va koloniyalarni birlashtirgan harakat boy yer egalari va qul egalariga qarshi qaratilgan edi. Xuddi shu tarixchi yozgan eng olijanob Rim erkaklar va ayollari, shuningdek, yigit va qizlar Dunay bo’ylab olib ketilgan. “Ularni qamchi bilan haydab, yovvoyi hayvonlardek bog‘lab qo‘yishgan, yaqinda boy va ozod bo‘lishgan. Boy bir zumda oilasidan va kulga botgan uyidan ayrilib qoldi”.
5-asr boshlarida. Bolqon yarim oroli hududida yashovchi vestgotlar o’zlarining qirollari Alarik boshchiligida Rimni qamal qilish uchun ko’chib o’tdilar. Rim boylari shaharning baland devorlari ostiga chodirlarini tikkan vestgotlarga dahshat bilan qaradi. Rim qullari yangi kelganlarni nafratlangan qullikdan qutqaruvchilar sifatida ko’rdilar va ularning qo’shinlariga qo’shilib, ommaviy ravishda Vestigotlar tomon yugurdilar. Qamal faqat Alarikning iltimosiga ko’ra, rimliklar vesigotlarga 5 ming funt oltin va 30 ming funt kumush miqdorida katta to’lov to’laganidan keyin olib tashlandi va shu bilan birga shaharda bo’lgan barcha nemis qullarini ozod qildi. o’sha paytda. Ammo masala shu bilan tugamadi. 410-yilda vesigotlar Rimni yana qamal qilib, 24-avgust kuni tunda egallab olishdi.
Vestigotlar va qullarning birgalikdagi hujumlari natijasida Rimning qulashi imperiyaning hukmron sinfida hayratlanarli taassurot qoldirdi. “Eng yorqin nur o’chganida, – deb yozgan edi o’sha davrning cherkov yozuvchilaridan biri Jerom, – Rim imperiyasining boshi kesib tashlanganida, aniqrog’i, butun dunyo bir shaharda halok bo’ldi, mening tilim. qotib qoldim va men qattiq xo’rlandim”.
G’arbiy Rim imperiyasi hududida «varvar» qirolliklarining shakllanishi
Oxir oqibat, G’arbiy Rim imperatori Gonorius g’oliblar bilan shartnoma tuzishga va ularga Pireney, Atlantika okeani va Garonna (Garumna) o’rtasidagi Tolosaning asosiy markazi (zamonaviy Tuluza) bilan yashash uchun hududni berishga majbur bo’ldi. 419-yilda tashkil etilgan (507-yilgacha davom etgan) Tuluzaning Vesigot qirolligi Gʻarbiy Rim imperiyasidagi birinchi “varvarlar” qirolligi edi. Biroz vaqt o’tgach, vestgotlar Pireney yarim oroliga kirib borishdi.
G’arbiy Rim imperiyasidagi ikkinchi «varvarlar» qirolligiga dastlab Oderning o’rta oqimi qirg’oqlarida yashagan, keyin Galliya va Ispaniya orqali jang qilgan germaniyalik Vandallar qabilasi asos solgan. Qirol Geyserik boshchiligida boʻgʻozdan (zamonaviy Gibraltar) oʻtib, vandallar Afrikaning Rim viloyatini bosib oldilar (439). Bu qirollik 534 yilgacha mavjud bo’lgan. Vandallar Shimoliy Afrikani bosib olishlariga ularning bu viloyatda quldor Rimga qarshi qo’zg’olon ko’targan qullar va kolonnalardan olgan yordami katta yordam bergan. Rim qul egalari ularni sirkumselionlar deb atashgan (bu lotincha “kulbalarni aylanib yurish”, “uysiz” degan ma’noni anglatadi), aks holda ular agonistik (yunoncha “kurash” degan ma’noni anglatadi) deb atalgan. Qoʻzgʻolonchilar qullarni ozod qilishga, koloniyalarni oʻrab olgan qarzlardan xalos boʻlishga, sudxoʻrlik qulligini yoʻq qilishga intildi. Bu harakat Rim qul egalari uchun ommaviy va nihoyatda dahshatli edi. Zamondoshlarining ta’kidlashicha, hech kim uning mulkida tinch emas edi.
Ushbu harakatning mafkuraviy qobig’i o’sha paytga qadar Rim imperiyasida allaqachon o’rnatilgan xristian cherkoviga qarshi qaratilgan dopatizm ta’limoti edi. Donatistlar sektasi Rim davlati (imperator Konstantin I davrida) bilan ittifoq tuzgach, hukmron xristian cherkovidan ajralib, quldorlik imperiyasini qoʻllab-quvvatlay boshlagan. Donatistlar bu ittifoqni qattiq qoraladilar va cherkovning to’liq mustaqilligi uchun kurashdilar. Circumcellions donatistlarning eng inqilobiy va qat’iy qismi edi.
Yuklashdan oldin don miqdorini o’lchash va qayd etish. Ravennadagi sobori. VI asr Fil suyagi.
5-asr o’rtalarida. G’arbiy Rim imperiyasi hududida dastlab Sabaudiyada (hozirgi Savoy), so’ngra Yuqori Rona va Saone mintaqasida uchinchi «varvar» qirolligi – Burgundiya tuzildi. Germaniyaning franklar qabilasi Shimoliy-Sharqiy Galliyada Franklar qirolligiga asos solgan. Yutlandiya yarim orolida, shuningdek, Elba og’zidan g’arb va janubda yashagan Anglis, Sakslar va Jutlarning german qabilalari britaniyaliklarning kelt qabilalari yashaydigan Britaniya orollarini bosib olishni boshladilar. va qarshiliklariga qaramay, u yerda bir qancha anglo-sakson qirolliklarini yaratdilar.
Galliyaning german qabilalari tomonidan tez bosib olinishi Shimoliy Afrikadagi vandallarning muvaffaqiyatlari bilan bir xil sabablar bilan izohlangan. 5-asrda Galliyaning butun hududi qullar, ustunlar, shahar kambag’allari va Rim armiyasidan qochgan askarlarni o’z ichiga olgan Bagaudlarning kuchli qullikka qarshi harakati bilan qoplangan («Bagaud» so’zi, ehtimol, keltlardan kelgan. «baia» so’zi kurash degan ma’noni anglatadi va shuning uchun o’z ma’nosida yunoncha «agonist» so’zi bilan mos keladi).
Bahaudalar Gallo-Rim qul egalarining mulklarini sindirib, yoqib yubordilar va ularning yerlarini tortib oldilar. Harbiy urf-odatlarni bilmagan dehqonlar hujum qilgan paytlar, deb yozadi ana shu voqealar guvohi, “shudgor piyodaga, cho‘pon otliqga taqlid qilganda…”. Yirik Gallo-Rim yer egaligiga qarshi qaratilgan Bagaud harakati quldorlik tizimini buzdi va buzib tashladi. Rim imperiyasiga qarshi german qabilalarining kurashi bu harakat bilan birlashdi.
Qullar va ustunlar germanlarning yangi kelganlarini qo’llab-quvvatladilar, chunki ular o’zlari bilan Rim ommasining ahvolini darhol va sezilarli darajada engillashtirgan ijtimoiy tartiblarni olib kelishdi. Nemislar yerning 1/3, 1/2 va hatto 2/3 qismini oʻzlari uchun, birinchi navbatda, yirik yer egalaridan olganlar. Shunday qilib, nemis bosqinlari yirik quldorlik yer egalariga kuchli zarba berdi.
Nemislar erni bo’sh emas, balki qullar bilan birga olishdi. Ammo nemislar orasida qullarni ekspluatatsiya qilish shakllari rimliklarga qaraganda beqiyos yumshoqroq edi, shuning uchun nemislarning kelishi Rim qullarining ahvolini engillashtirdi. Nemislar tomonidan olib kelingan jamoa tartibi dastlab Rim imperiyasida saqlanib qolgan erkin dehqonlarning mavqeini mustahkamladi.
Nihoyat, bosqinchilik jarayonida nemislar rim qullari va koloniyalari bilan qoʻl tutib, Rim soliqlarining zulmini yoʻq qildilar va davlat apparatini, oʻsha siyosiy ustqurmani barbod qildilar, uning yordamida Rim jamiyatining hukmron sinfi uni qoʻllab-quvvatladi va himoya qildi. qul munosabatlarining buzilishi. Bu bilan nemislar Rim imperiyasida to’g’ridan-to’g’ri ishlab chiqaruvchilarning mavqeini ham engillashtirdilar. Shuning uchun ikkinchisi ularning kelishini mamnuniyat bilan kutib oldi. «Bagaudlarni bizning adolatsizligimiz va hukmdorlarning insofsizligi, ularning o’g’irliklari va talon-tarojlaridan boshqa nima yaratdi …» deb yozgan V asrning Marsel ruhoniysi. Salvian. “Franklar bu jinoyatni bilishmaydi… vandallarda ham, gotlarda ham bunga o‘xshash narsa yo‘q…” “Kambag‘allar Rim insonligini vahshiylardan izlasa, ajabmas, chunki ular vahshiy g‘ayriinsoniylikka chiday olmaydilar. Rimliklar …».
Rim imperiyasining kuchsizlanishida viloyat zodagonlarining markaziy hukumatga qarshi kurashi ham ma’lum rol o‘ynadi va bu zodagonlar “varvarlar” yetakchilari bilan ittifoq tuzdilar. Shunday qilib, 5-asrning birinchi yarmida. Qabilaviy tuzum sharoitida ustun aholi yashagan shimoli-g’arbiy Armorika mintaqasi Galliyadan uzoqlashdi. 5-asr o’rtalarida. Markaziy Galliyada franklar ittifoqchisi, zodagon Galliya Aegidiusning «qirolligi» paydo bo’ldi. Norik (zamonaviy Avstriya hududida) Rugian qabilasining qiroli tomonidan qo’llab-quvvatlangan episkop Severin tomonidan boshqarilgan. Dalmatiyada olijanob Rim Marcellinning mustaqil domeni paydo bo’ldi.