Jahon urushi oxirida Ruminiya
1918 yil bahorida nemis qo’shinlari Ruminiyaning katta qismini – Munteniya, Olteniya va shimoliy Dobrudjani egallab oldilar.
Ular 1918-yil 7-mayda Buxarest tinchlik shartnomasi imzolangandan keyin ham oʻsha yerda qolishdi. Bosqinchilar Ruminiyadan juda koʻp miqdorda oziq-ovqat va sanoat xomashyosini olib chiqib ketishdi va unga ishgʻol qoʻshinlarini saqlash uchun katta xarajatlar yukini yuklashdi. Mamlakat nemis imperializmining yarim mustamlakasiga aylanish tahdidi ostida edi.
Buyuk Oktyabr Sotsialistik inqilobi haqidagi xabar Ruminiya xalqida chuqur munosabat uyg’otdi, mamlakatning har ikki qismida – bosib olingan va bo’sh bo’lgan inqilobiy harakatni jonlantirdi. Ishg’ol qilinmagan hududda, qo’shni Rossiyada, Ruminiya ishchilarining harakatlari fevral inqilobidan so’ng darhol askarlar deputatlari Sovetlari tashkil etilgan rus armiyasidagi inqilobiy harakat bilan chambarchas bog’liq edi. 1917-yil dekabrda Qora dengiz va Dunaydagi Ruminiya flotida qoʻzgʻolon koʻtarildi; uch oy davom etdi. Ruminiya qoʻshinlarida ham qoʻzgʻolon koʻtarildi. Koʻp joylarda, xususan, Moldova shimolida dehqonlar koʻcha boshladi, yer egalarining yerlarini tortib olib, boʻlib oldi.
1918 yil yanvar oyida Ruminiya harbiylari Antantaning qo’llab-quvvatlashini ta’minlab, Sovet Respublikasining og’ir ahvolidan foydalanib, Sovet Bessarabiyasini bosib oldi. Biroq, Ruminiya bosqinchilari tomonidan o’rnatilgan terror, qatag’on va ommaviy qatl rejimiga qaramay, Bessarabiyada inqilobiy kurash to’xtamadi. Ruminiya harbiylari ham Moldovada inqilobiy harakatni bo’g’a olmadi. 1918 yil mart oyida Nikolina-Iasida temiryo’lchilarning ish tashlashi boshlandi, unga bir qator harbiy zavodlar ishchilari qo’shildi. 1918 yil avgust oyida temiryo’lchilar Iasi, Galati, Barlad va Benderda ish tashlashdi. Ish tashlashchilar «Sovet Rossiyasidan qo’l!» shiorini ilgari surdilar. Inqilobiy kurash nemis qo’shinlari tomonidan bosib olingan Ruminiya hududida ham rivojlandi. Rossiyada bo’lgan ruminiyalik qochqinlar va sobiq harbiy asirlar Qizil Armiya bilan birgalikda Sovet davlatini himoya qilgan qurolli bo’linmalarni tuzdilar.
Ommaviy inqilobiy harakat ta’sirida so’l sotsial-demokratlarning pozitsiyalari mustahkamlandi. 1917 yil oxirida ular frontdan qaytgan ilg‘or ishchi va askarlarning bir qismini o‘z tomoniga tortdilar va birinchi kommunistik guruhlarni tuzdilar. Bu guruhlar Buxarest, Ployesti, Brayla, Turnu Severin, Krayova va boshqa shaharlarda noqonuniy faoliyat olib borgan, Moldovadagi inqilobiy tashkilotlar bilan aloqa o‘rnatgan. 1918 yil yozida yangi tashkil etilgan kommunistik guruhlarning noqonuniy boshqaruv qo’mitasi ishchilar sinfini mamlakatdan bosqinchi qo’shinlarni zudlik bilan olib chiqib ketishni talab qilishga, burjua-pomeshk hukumatini ag’darish uchun kurashni kuchaytirishga va Sovet Rossiyasini himoya qilishga chaqirdi. Qo‘mitaning murojaatlarida mehnatkashlarning iqtisodiy ahvolini yaxshilash, siyosiy erkinliklarini ta’minlash talablari ham ilgari surilgan. 1918 yil oktyabr oyida kommunistik guruhlar vakillari Oktyabr inqilobining yilligini nishonlashda ishtirok etish uchun Moskvaga jo’nab ketishdi. Nemislar tomonidan bosib olingan hududda faoliyat yuritayotgan ba’zi kommunistik guruhlar nemis bosqinchi kuchlarida bo’lgan spartakchilar bilan, shuningdek, Germaniyaning o’zida spartakchilar va Bolgariyadagi tesnyakilar bilan aloqa o’rnatdilar.
Bolgariya taslim boʻlib, Avstriya-Vengriya va Germaniya qoʻshinlari Gʻarbiy va Italiya frontlarida magʻlubiyatga uchragach, A. Margʻilomanning nemisparast kabineti isteʼfoga chiqdi. Ruminiyaning yangi hukumati general Koanda 1918 yil 10 noyabrda Germaniya bilan tuzilgan Buxarest tinchlik shartnomasini bekor qildi.
Markaziy kuchlarning harbiy mag‘lubiyati va Germaniyada boshlangan inqilob Ruminiya inqilobiy harakatiga yangi turtki berdi. Ozod qilingan hududlarda – Buxarest, Krayova, Ployeshti va boshqa joylarda ishchilar hokimiyatni o’z qo’llariga olishga muvaffaq bo’lishdi: nemis harbiy ma’muriyati endi mavjud emas, Ruminiya qo’shinlari esa Moldovada edi. O’sha paytda bir qator shahar va viloyatlarda ishchilarning qurolli otryadlari – Milliy gvardiya tuzildi; Ko’pgina zavod va fabrikalarda «korxona qo’mitalari» va ishchilar kengashlari paydo bo’ldi, ularning katta qismi Rossiya ishchilar deputatlari Sovetlariga o’xshardi. Ba’zi ishchilar kengashlari korxonalarning barcha faoliyatini nazorat qildilar. Buxarest bosmaxonalari ishchilar kengashlari burjua gazetalari uchun inqilobiy tsenzura o’rnatdilar, Sovet Rossiyasiga qarshi tuhmatli maqolalar, tadbirkorlar va hukumatning ishchilarga qarshi buyruqlarini chop etishni taqiqladilar. Ishchilar kengashlari bilan bir qatorda kasaba uyushmalari ham katta rol o’ynadi; ular nemis qo’shinlari ketganidan so’ng darhol korxonalarda qayta tiklandi. 14 noyabrda “Yashasin sotsializm!” sarlavhali yuridik ishchilar gazetasi. Buxarestda nashr etila boshlandi. Uning birinchi sonida “Sovet Rossiyasidan qo‘l uzing!” sarlavhali maqola bor edi.
Dekabr oyida Buxarest, Praxova vodiysi va boshqa sanoat markazlarini kuchli ish tashlashlar to’lqini qamrab oldi, buning natijasida bir qator korxonalarda 8 soatlik ish kuni o’rnatildi, ish haqi oshirildi, kasaba uyushmalari, ishchilar kengashlari va korxona qo’mitalari tan olindi. Ayrim aholi punktlarida respublika e’lon qilish, demokratik erkinliklarni ta’minlash va Sovet Rossiyasi bilan ittifoq o‘rnatish shiorlari ostida katta ko‘cha namoyishlari bo‘lib o‘tdi.
Transilvaniyadagi inqilobiy harakat keng miqyosni egalladi. Bu yerda 1918 yilning noyabr-dekabr oylarida ishchilar ko‘p joylarda Sovetlar tuzdilar va dehqonlar oldindan kelishuvsiz yer egalarining yerlarini tortib ola boshladilar. Transilvaniyaning Ruminiya aholisi Ruminiya bilan birlashish uchun kurashdi. Harbiy qismlarda tartibsizliklar bo’ldi, askarlar to’da bo’lib uylariga ketishdi, politsiya butunlay parchalanib ketdi. Transilvaniyadagi Avstriya-Vengriya monarxiyasining davlat hokimiyati endi mavjud emas edi. Banat, Dobrudja va boshqa hududlarni ham inqilobiy tartibsizliklar qamrab oldi.
Inqilobiy harakat ko‘lami keng bo‘lishiga qaramay, ishchilar davlat hokimiyatini o‘z qo‘llariga ololmadilar. Ruminiya ishchilar sinfi o’sha paytda hali zaif tashkil etilgan va inqilobiy partiyaga ega emas edi. Ommani aldashda tajribali yirik Ruminiya burjuaziyasi davlat apparati, armiya, politsiya va Antanta koʻmagiga tayanib, mamlakatda oʻz diktaturasini oʻrnatdi. Transilvaniyada burjuaziya islohotchi yetakchilar yordamida milliy harakat rahbariyatini qoʻlga olishga muvaffaq boʻldi.
Buxarestga qaytgan hukumatga yirik moliyaviy kapital va yer egalari manfaatlarini ifodalovchi milliy liberal partiya rahbari I. Bratianu boshchilik qildi. Bu hukumat oʻz faoliyatini 1918-yil 13-dekabrda Buxarest mehnatkashlarining ommaviy namoyishini otish bilan boshladi, buning natijasida 100 dan ortiq odam halok boʻldi va bir necha yuzlab odamlar yaralandi. Buning ortidan ommaviy hibsga olishlar boshlandi. Ishchilar klublari va kasaba uyushmalari binolari yopildi, qattiq tsenzura joriy etildi, ko’plab zavod va fabrikalar harbiy qismlar tomonidan bosib olindi, ishchilar kengashlari tugatildi. Shu bilan birga, hukumat agrar islohotlarni amalga oshirishga va’da berdi va 16 dekabrdagi qonun bilan yashirin ovoz berish yo’li bilan umumiy, teng va to’g’ridan-to’g’ri saylov huquqini joriy qildi (ammo ayollar, harbiy xizmatchilar va aholining boshqa ayrim toifalari saylov huquqini olmagan).
Urushdan keyingi Ruminiyadagi ijtimoiy va milliy qarama-qarshiliklar
Hukmron doiralar ommani inqilobiy harakatdan chalgʻitish va ular oʻrtasida shovinistik kayfiyatni qoʻzgʻatish maqsadida Ruminiyaga nafaqat asosan ruminlar istiqomat qiladigan Transilvaniyani, balki janubiy slavyan va bolgar yerlarining bir qismini, Bessarabiyani, hatto Sovet Ukrainasining janubiy viloyatlarini ham qoʻshib olishga harakat qildilar.
Bu maqsadlarga erishish uchun Ruminiya burjua-pomeshchik hukumati Antanta davlatlarining iltifotini qozonishga har tomonlama harakat qildi. 1919 yil boshida, Ruminiya qo’shinlari Transilvaniyaga kirib, u Ruminiya qirolligiga qo’shilganida, Ruminiya hukumati Gabsburg imperiyasi parchalanganidan keyin yaratilgan mahalliy o’zini o’zi boshqarish organlarini tarqatib yubordi, ishchilar gvardiyasi otryadlarini tarqatib yubordi va inqilobiy harakatni bostirdi. Ruminiya qoʻshinlari Banatdagi inqilobiy harakatni boʻgʻishda ham qatnashdilar, bu yerda bir qator joylarda xalq hokimiyati organlari mavjud edi.
Ruminiya Sovet Vengriyasiga qarshi o’z qo’shinlarini yubordi, Rossiyaga intervensiyaga yordam berdi. Bularning barchasini hisobga olgan holda va Ruminiya qirolligini Janubi-Sharqiy Evropadagi o’zining ko’priklaridan biri deb hisoblagan Antanta Versal tizimi shartnomalarida rasmiylashtirilgan uning hududiy kengayishiga rozi bo’ldi.
Ruminiya tarkibiga nafaqat, asosan, ruminlar yashaydigan Transilvaniya va Janubiy Bukovina, balki ukrainlar yashaydigan Shimoliy Bukovina ham kirgan. Antanta, shuningdek, Sovet Bessarabiyasini Ruminiya tomonidan bosib olinishiga ham ruxsat berdi. Natijada Ruminiya hududi urushgacha bo’lgandan ikki baravar ko’proq kengaydi va aholisi 7,9 milliondan 17,3 million kishiga ko’paydi.
Yangi hududlarning kiritilishi bilan Ruminiyaning sanoat salohiyati urushdan oldingi davrga nisbatan 235% ga oshdi. Tashqi savdo hajmi ham oshdi. Lekin shu bilan birga mamlakatning xorijiy kapitalga qaramligi kuchaydi. Ruminiyaning iqtisodiy zaifligi va siyosiy jihatdan Antantaga bo’ysunishidan foydalangan xorijlik kapitalistlar korxonalar va xomashyo manbalarini, birinchi navbatda, neft konlarini erkin egallab oldilar va mamlakat moliyasi, tashqi savdosi va sanoati ustidan o’z nazoratini o’rnatdilar. Chet el kapitalining kengayishi Ruminiya sanoatining o’sishiga jiddiy to’sqinlik qildi.
Xalq xo‘jaligini rivojlantirish yo‘lidagi yana bir katta to‘siq qishloq xo‘jaligidagi feodalizm qoldiqlari edi. Uy egasining yerga egaligi va yarim feodal majburiyatlari o’zgarishsiz qoldi. Qishloq xo’jaligi qoloq yo’llar bilan olib borilgan va rivojlanish bo’yicha Evropada oxirgilardan biri edi. 1918 yilda hukumat agrar islohot o’tkazishga va’da berdi, ammo bu va’daning bajarilishi sabotaj qilindi. Dehqonlar dahshatli qashshoqlikni boshdan kechirdilar, yersizlikdan, mulkdorlar zulmidan, ko’plab yig’imlar va soliqlardan aziyat chekdilar.
Ishchilar ham eng og’ir sharoitlarda yashadilar. Ular nafaqat «o’z» tadbirkorlari, balki xorijiy monopoliyalar tomonidan ham ekspluatatsiya qilindi. Proletariatning turmush darajasi boshqa Evropa mamlakatlariga qaraganda ancha past edi. Anneksiya qilingan yerlarning rumin boʻlmagan xalqlari shafqatsiz milliy zulm ostida qoldilar. Bu eng og’ir Bessarabiyada bo’ldi, u erda Ruminiya hukumati er egalarining yerga egalik huquqini tikladi va Oktyabr inqilobi davrida ishchilar tomonidan qo’lga kiritilgan demokratik huquqlarni butunlay yo’q qildi.
Burjua-pomeshchik Ruminiyada ijtimoiy va milliy qarama-qarshiliklar juda katta edi. Bir hovuch millionerlar mehnatkash ommani ekspluatatsiya qilish va eng boy tabiiy resurslarni talon-taroj qilish orqali boyib ketishdi. Buxarestning markaziy qismidagi boylarning hashamatli villalari ishchilar sinfi chekkalaridagi qashshoq uylardan keskin farq qilib turardi.
1919-1920 yillardagi inqilobiy janglar
Mehnatkashlar ommasi hayotiy manfaatlari uchun fidokorona kurashni davom ettirdi. 1918-yil 16-dekabrda I.Bratyanu hukumati tomonidan amalga oshirilgan ommaviy qatagʻon davrida Buxarestda 6000 temiryoʻlchi ish tashlashga chiqdi; ularning qat’iy va qat’iy kurashi ish haqining sezilarli darajada oshishiga olib keldi. Tez orada ish tashlash harakati butun mamlakatga tarqaldi. Transilvaniyada politsiya va qo’shinlar bilan bir qancha qurolli to’qnashuvlar sodir bo’ldi. 1919 yil yanvar oyida Vulkan qishlog’ida konchilarning ish tashlashi qurolli qo’zg’olonga aylandi; Lupeni shahri ishchilari konchilarga yordam berish uchun qurolli otryadlarni yubordilar. Ish tashlash va qoʻzgʻolonga yangi tuzilgan ishchilar kengashlari boshchilik qildi.
Petrosani shahrida ishchilarning jiddiy namoyishlari bo’lib o’tdi. Bu erda turli millatlarning ishchilari – ruminlar, vengerlar, polyaklar va boshqalar birgalikda kurashda qatnashdilar.
Dehqonlar harakati ayniqsa Bessarabiya, Moldova, Transilvaniya va Bukovinada keng rivojlandi. 1919 yil yanvar oyida Bessarabiyada dehqonlar qo’zg’oloni boshlandi. Avvaliga isyonchilar muvaffaqiyatga erishdilar. Ular to’rtta okrugdan – Xotin, Soroka, Orxey va Beletskiydan yer egalarini quvib chiqardilar, u erda joylashgan qo’shinlarni mag’lub etib, Xotin shahrini egalladilar. Biroq, quloqlar bu o’z-o’zidan paydo bo’lgan qo’zg’olondan foydalanishdi. Xotinda ular yaratgan ma’lumotnoma hukumat bilan muzokaralar olib bordi va 1919 yil fevral oyida Xotinni taslim qildi. Shaharni egallab olgan jandarmeriya va qo’shinlar qonli qirg’in qildilar. Harbiy qo’mondonlik buyrug’i bilan 500 dehqon otib tashlandi, 22 qishloq artilleriyadan o’qqa tutildi; bir necha ming dehqon quvg’inlardan yashirinib, boshqa mamlakatlardan boshpana izlashga majbur bo’ldi.
1919 yil mart oyida Vengriya proletar inqilobi munosabati bilan ishchilar harakati yana mustahkamlandi. Kommunistik guruhlar boshchiligida Ruminiyaning ishchi markazlarida Sovet Vengriya bilan birdamlik yig’inlari bo’lib o’tdi. Koʻp joylarda hukumatning Vengriyaga qoʻshin yuborishiga qarshi norozilik namoyishlari boʻlib oʻtdi. Iyun oyida temir yo’llarda umumiy ish tashlash e’lon qilindi, iyulda esa Ruminiya proletariati boshqa mamlakatlar ishchilari sinfi bilan birgalikda Sovet Vengriyasini himoya qilish uchun Kommunistik Internasionalning chaqirig’ini qo’llab-quvvatladi va o’n minglab ishchilar ishtirok etgan siyosiy ish tashlashni uyushtirdi. Armiyada kommunistlar Vengriya Sovet Respublikasiga qarshi qo’shin kiritgan Antantaning aksilinqilobiy maqsadlarini fosh qildilar. Askarlar oʻrtasida demobilizatsiya harakati boshlandi, ayrim harbiy qismlarda qoʻzgʻolon koʻtarildi. Transilvaniya va Bukovinada dehqonlar yer egalarining yerlarini tortib olib, oʻzaro boʻlishdi, Bessarabiyada esa yer egalarining yerlari yonib ketdi.
Mehnatkashlar ommasini inqilobiy kurashdan chalg‘itish maqsadida hukumat 8 soatlik ish kuni to‘g‘risida qonun qabul qildi, agrar islohotlarni o‘tkazishga tayyorligini yana bir bor tasdiqladi va Ruminiyada yashovchi barcha xalqlarga teng siyosiy huquqlar berishga tantanali va’da berdi. Ammo gap-so’zlardan nariga o’tmadi. 8 soatlik ish kuni kuzatilmadi, agrar islohotlar va milliy ozchiliklarning tengligi amalga oshirilmadi.
1919-yil dekabrda Transilvaniya fuqarosi, Ruminiya burjua milliy partiyasi rahbari Vaida-Voivoda boshchiligidagi kabinet tuzildi. Ammo bu hukumat, garchi qoʻshib olingan viloyatlar deputatlari tomonidan qoʻllab-quvvatlangan boʻlsa-da, dehqonlar partiyasi (tsaranistalar), milliy demokratlar va Iuliu Maniu boshchiligidagi Ruminiya Transilvaniya milliy partiyasiga tayanib, milliy zulmning mustamlakachilik siyosatini olib bordi.
Vaida-Voivoda kabineti 1920 yil mart oyida o’zini 1918 yilda inqilobiy harakatning bo’g’uvchisi va Sovet Rossiyasining ashaddiy dushmani sifatida ko’rsatgan Xalq partiyasi rahbari general Averesku hukumati tomonidan almashtirildi. Uning hokimiyat tepasiga kelishiga Antantaning Ruminiyadan yordam berishni talab qilgan talablari sabab bo‘lgan.
Polsha va Vrangel Sovet Respublikasiga qarshi yangi kampaniyasida. Bundan tashqari, Ruminiya burjuaziyasi Averesku oldiga xalq erishgan barcha yutuqlarni yo’q qilish vazifasini qo’ydi. Hukumat inqilobiy yuksalish davrida parlamentni, ommani tarqatib yubordi, Senat va Deputatlar palatasi a’zolari sonini qisqartirdi, ommaviy mehnat tashkilotlarini taqiqladi. Sovet Ittifoqiga qarshi intervensiyada ishtirok etishga tayyorgarlik ko’rish uchun armiyaga safarbarlik e’lon qilindi. Hukmron doiralarning intervensiyada qatnashish niyati ishchilar sinfining keskin qarshiligiga uchradi. 1920 yil may oyida Benderi viloyatida Sovet hokimiyatini e’lon qilish va Sovet Respublikasi bilan ittifoq tuzish shiorlari ostida qo’zg’olon ko’tarildi. Avgust oyida butun mamlakat bo’ylab urushga qarshi ommaviy siyosiy mitinglar bo’lib o’tdi. Kommunistlar tomonidan ilgari surilgan “Yashasin Sovet Rossiyasi!”, “Zobil Polshani harbiy qoʻllab-quvvatlashga qarshi!”, “Yoʻl boʻlsin Antanta!” shiorlari mehnatkashlar tomonidan tobora koʻproq qoʻllab-quvvatlandi. Banat, Bukovina, Bessarabiyada temir yo’lchilar Polshaga ketayotgan qurolli poezdlarni kechiktirdilar. Bir qancha harbiy poyezdlar portlatilgan.
Ruminiya proletariatining ish tashlash kurashi eng yuqori darajaga 1920 yil oktyabr oyida, 200 mingdan ortiq ishchilar qatnashgan umumiy ish tashlash e’lon qilingan paytda erishdi. U sanoat, transport, aloqani falaj qildi va bir muddat mamlakatning iqtisodiy hayotini deyarli butunlay to’xtatdi.
Umumiy ish tashlash boshidanoq aniq siyosiy xususiyatga ega edi: ishchilar hukmron doiralarning reaktsion ichki va tashqi siyosatiga qarshi chiqdilar. Ammo sotsial-demokratik partiya va kasaba uyushmalarining opportunist rahbarlari ish tashlash e’lon qilishga rozi bo’lish zarurati bilan duch kelib, ishchilarni tartibsizlantirishga harakat qildilar va hukumat zavodlarga politsiya va qo’shinlarni yubordi. Ish tashlash buzildi.
Ruminiya Kommunistik partiyasining tuzilganligi to’g’risidagi e’lon. “Sotsializm” gazetasi, 1921 yil 11 may.
Umumiy ish tashlash mag’lubiyatga uchragach, Averesku hukumati ishchilar sinfiga qarshi qatag’onni kuchaytirdi. Inqilobiy harakat pasaya boshladi.
1921-1923 yillarda Ruminiya. Kommunistik partiyaning tashkil topishi
1921 yilda ikki yildan ortiq davom etgan muhokamalardan so‘ng nihoyat agrar islohot to‘g‘risidagi qonun qabul qilindi. Ammo yer egalarining yerdagi mulki deyarli daxlsiz qoldi. Faqat eng yirik yer egalarining 500 gektardan ortiq (Bessarabiyada – 100 gektardan ortiq) ortiqcha erlari begonalashtirildi, 30-40 baravar ko’p – dehqonlar er egalariga ijara haqini to’lashlari kerak edi. Dehqonlarning inventarlari ham, pullari ham bo‘lmagani uchun ular bankdan yoki ssudachidan tovlamachilik sharti bilan qarz olishga majbur bo‘lgan va bu ko‘pincha dehqonlar olgan yerlarini sotish bilan yakunlangan.
1923 yil 18 martda Buxarestda reaksion konstitutsiyaga qarshi namoyish. Surat.
Agrar islohot toʻgʻrisidagi qonunga koʻra, 2,3 million dehqon xoʻjaliklari yer olishi kerak boʻlgan boʻlsa, aslida 1,5 million fermer xoʻjaliklari yer oldi. Natijada bu agrar islohot qishloq burjuaziyasini kuchaytirdi.
Burjua-pomeshchik hukmron doiralar tashqi siyosatida Fransiya, Angliya va boshqa Gʻarb davlatlariga yoʻnaltirilgan boʻlib, Ruminiyani xorijiy imperialistlar tomonidan qullikka aylantirishga koʻmaklashdilar. Kichik Antantani tashkil etgan Chexoslovakiya va Serb-Xorvat-Sloveniya davlati bilan tuzilgan shartnomalardan tashqari, Ruminiya hukumati 1921-yil 3-martda Polsha bilan ochiqdan-ochiq Sovet Rossiyasiga qarshi qaratilgan harbiy ittifoq tuzdi.
1922 yil yanvarda Milliy liberal partiya rahbari I. Bratianu yana hukumat boshlig’i bo’ldi. Hukumat parlamentni tarqatib yubordi va yangi saylovlar o’tkazdi. Inqilobiy va taraqqiyparvar elementlarga qarshi politsiya terrori yordamida va qo‘pol soxtalashtirishlar natijasida Milliy liberal partiya 387 mandatdan 309 tasini qo‘lga kiritdi va parlamentda ustunlik mavqeini ta’minladi.
Oʻsha davrda Ruminiya ishchi va sotsialistik harakatida uchta asosiy oqim mavjud edi. Ulardan biri sotsialistik partiyaning chap qanotiga eng ongli va ilg’or ishchilarni birlashtirdi, ularning etakchi yadrosi kommunistik guruhlar edi. Boshqa bir oqimni markazchilar, uchinchisini ochiq opportunistlar va islohotchilar tashkil etdi.
Kommunistik guruhlarga inqilobiy kurashchilar – Aleku Konstantinesku, Konstantin Ivanush, Leonte Filipesku, Pavel Tkachenko, G. M. Vasilesku-Vasea va boshqalar boshchilik qilishdi. Ular sotsialistik partiyada chap oqimni mustahkamlash uchun muvaffaqiyatli kurash olib bordilar. Ushbu partiyaning ko’plab tashkilotlari kommunistlar lavozimiga o’tdi. 1921-yil 8-mayda Buxarestda boʻlib oʻtgan kongressda delegatlarning mutlaq koʻpchiligi Ruminiya Kommunistik partiyasini tashkil etish va uning Kominternga qoʻshilishi tarafdori boʻlib chiqdi.
Hukumat Kommunistik partiyani yaratish uchun ovoz bergan delegatlarni hibsga olishni buyurdi. Qurultoy ishi to‘xtatildi. Hukumat hibsga olingan delegatlar va boshqa inqilobiy arboblarga qarshi provokatsion mahkama uyushtirdi. Shunga qaramay, hukmron doiralar kommunistik harakatni bo’g’a olmadilar. 1922 yil oktabrda Ployesht shahrida Ruminiya Kommunistik partiyasining II s’ezdi bo’lib o’tdi, u Leninning tashkiliy tamoyillari asosida partiya Ustavini tasdiqladi.
Kommunistik partiyaning tashkil etilishi Ruminiya ishchilar sinfi uchun katta ahamiyatga ega bo’lib, leninizmning Ruminiya ishchi harakatida opportunizm va reformizm ustidan tarixiy g’alabasini ifodaladi.
Bratianu hukumati ishchilar harakatiga qarshi repressiyani kuchaytirdi. 1923-yilda qabul qilingan “Davlat mudofaasi toʻgʻrisida”gi qonun kommunistik partiya faoliyatini taqiqlab qoʻydi.
Keyingi reaktsiya sharoitida parlament 1923 yil mart oyida Ruminiya Qirolligining yangi konstitutsiyasini qabul qildi. U 1866 yilgi konstitutsiyadan unchalik farq qilmadi. Ruminiya konstitutsiyaviy monarxiya deb e’lon qilindi. Umumjahon saylov huquqi e’lon qilindi, lekin ayollar va askarlar unga berilmadi. Umuman olganda, konstitutsiya xususiy kapitalistik mulkning daxlsizligini va pomeshchik yer egalarining daxlsizligini kafolatlab, burjua-pomeshchik davlat tuzumini qonuniylashtirdi.
