Arab xalifaligining Zaqafqaziya mamlakatlarida hukmronligi

Arab zodagonlari Zaqafqaziya mamlakatlarida tezda mulklar va feodal qaram dehqonlarni qo’lga kiritdilar. Baʼzi joylarda butun arab qabilalari oʻrnashib, atrofdagi qishloqlarni egallab, aholini qabila boshligʻi va qabila zodagonlariga feodal ijara haqi toʻlashga majbur qilgan. Bosqinchilar nafrat bilan uludj (tepaliklar, dehqonlar) deb atagan mahalliy dehqonlar yer solig’i (xoraj)ga tortilgan. Ammo Zaqafqaziya mamlakatlarida islom juda sekin tarqaldi. Faqat ancha keyinroq – 10-asrdan oldin emas. – bu Janubiy Ozarbayjon (sobiq Atropatena) va Arran (sobiq Albaniya) aholisining ko’pchiligining diniga aylandi, gruzinlar va armanlar esa xristian bo’lib qoldi. Musulmon bo’lmagan aholi, harajdan tashqari, saylov solig’i (jizya) ham to’lashlari kerak edi.

Arablar hukmronligi davrida Janubiy Ozarbayjonda, qisman Arranda davlat yerlari feodal yer mulkchiligining ustun turiga aylandi. Arranda bo’lgani kabi Armanistonda ham ko’plab naxararlar o’z yerlarini saqlab qolishga muvaffaq bo’lishdi; Gruziyada yer fondining katta qismi mahalliy zodagonlar qoʻlida qolgan.

8-asrda Zaqafqaziya mamlakatlari bosqinchilik tufayli iqtisodiy tanazzulga uchradi. 8-asrning ikkinchi yarmida dehqonlarning ahvoli yanada yomonlashdi. Ilgari hosilning ulushi sifatida natura shaklida yig’ilgan Xaraj endi kumushga qisman yig’ila boshlandi, bu Zakavkazya mamlakatlarida o’zboshimchalik hukmronligi ostidagi dehqonlar uchun juda qiyin edi. Arman tarixchisi Gevond-vardapet (8-asr) arab hokimlaridan biri haqida shunday deydi: “U birinchi navbatda Armanistonga yetib keldi, hammani zo‘ravonlik va zulm bilan qiynab, qashshoqlikka soldi… Knyazlik oilalari (naxararlar) olib keldilar. ajdahoning og’zini to’ldirish niyatida ixtiyoriy yoki beixtiyor xachirlarning oxiri, ajoyib kiyim-kechak, oltin va kumush sovg’a qilish, mamlakatni tahqirlash uchun kelganlar”. Kartli va Arranda ham talonchilik siyosati olib borildi. Qisqa vaqt ichida arab soliqchilari mamlakatlardan haydab chiqarishdi. Zaqafqaziya deyarli barcha oltin va kumushdir. Qishloqlarda g’azablangan kollektorlar qarzlarni kamar bilan qamchiladilar va boshqa har xil qiynoqlarga duchor qilishdi. Bularning barchasi Zaqafqaziya xalqlarining bir qator qo’zg’olonlariga sabab bo’ldi.

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan