Miloddan avvalgi 1-ming yillik boshlarida Zakavkaz qabilalari. e.
Urartu podshohlarining xanjar shaklidagi yozuvlari arxeologik yodgorliklar bilan birgalikda Zaqafqaziya qabilalarining bu davrdagi hayotini tasavvur qilish imkonini beradi. Zaqafqaziyada Urartular o’zlaridan madaniyat va ma’lum darajada til jihatidan farq qiladigan, rivojlanishning ancha yuqori bosqichida bo’lgan aholini topdilar.
Bu vaqtda Shimoliy Kavkaz, Qora dengiz sohilining bir qismi va, ehtimol, Sharqiy Zakavkazda abxaz-cherkes va shimoli-sharqiy (Dog’iston) kavkaz tillari guruhlari tillarida so’zlashuvchi qabilalar yashagan. Janubiy Qora dengiz mintaqasining sharqiy qismi va ehtimol G’arbiy Zaqafqaziyaning ichki qismi. allaqachon Kartvel guruhi tillarida gaplashadigan qabilalar yashagan. Til jihatidan hurrito-urartiyaliklarga o’xshash qabilalar G’arbiy va Markaziy Zaqafqaziyada ham keng tarqalgan. Faqat davrning oxirlarida va qisman undan keyin ham shimoldan (kimmerlar, skiflar) va janubdan (armanlar, midiyalar) Kavkaz hududiga hind-evropa elementlarining kirib kelishi boshlandi.
Zaqafqaziya qabilalari oʻsha davrda dehqonchilik va chorvachilik bilan shugʻullangan. Buni aholi punktini qazish paytida va qabrlardan topilgan qishloq xo’jaligi qurollari (don qirg’ichlari, o’roqlar, vilkalar), shuningdek, marhumning yoniga qo’yilgan uy hayvonlari skeletlari tasdiqlaydi. Urartu qirollarining ko’plab xabarlarida Kavkaz hududidan ko’p miqdordagi chorva mollari o’g’irlanganligi haqida gapiriladi. Bu davrda Zakavkazda rivojlangan hunarmandchilikdan bronza metallurgiyasi ayniqsa yuqori oʻrinda turdi; arxeologik qazishmalar ma’lumotlari shuni ko’rsatadiki, Zaqafqaziya hududida turli xil bolta, qilich, xanjar, o’q uchlari va nayzalar, shuningdek, boshqa turdagi qurollar mavjud edi. Ammo temir hali Zakavkazda keng tarqalmagan edi. Ijtimoiy tuzumi nuqtai nazaridan Zaqafqaziya aholisi ibtidoiy jamoa tuzumining parchalanish bosqichida edi. U mustaqil hayot kechirgan qabilalarga bo’lingan va har birining o’z hududi bo’lgan, odatda juda kichik. Urartu podshohlari oʻz bitiklarida oʻnlab “podshohlar”ni eslatib oʻtganlar, ular yerlaridan oʻtishlari kerak edi. Albatta, bu “shohlar” qabila boshliqlaridan boshqa narsa emas edi.
Bu davrda Zaqafqaziya qabilalarining diniy g’oyalari ularning hayotidagi eng yirik ijtimoiy va iqtisodiy o’zgarishlarni ajoyib tarzda aks ettiradi; Ibtidoiy ov sehri va totemizmga oid g’oyalar bilan bir qatorda osmon va quyoshga sig’inish, shuningdek, astral g’oyalar bilan chambarchas bog’liq bo’lgan uy hayvonlarini, masalan, buqani hurmat qilish rivojlangan. Bularning barchasi, albatta, dehqonchilik va chorvachilikning rivojlanishi, ibtidoiy jamoa tuzumining yemirilishi bilan bog’liq edi.