Banduraning ta’limda ijtimoiy o’rganish nazariyasi

Ijtimoiy ta’lim nazariyasi: Albert Bandura

Odamlarning o’rganish usullari asrlar davomida o’qituvchilar va psixologlarni hayratda qoldirgan narsa bo’lib, o’rganish bo’yicha birinchi ilmiy tadqiqotlar 1800-yillarning oxirida amalga oshirilgan.

O’shandan beri biz tushunchalar va nazariyalarni o’rganishga qiziqish kuchayib borayotganini ko’rdik, turli psixologlar bolalarning ta’lim jarayonida bilim va ko’nikmalarni qabul qilish, qayta ishlash va saqlash usullarini tushunishga yordam berish uchun tadqiqotlar olib borishmoqda.

Ushbu maqolada biz ushbu o’rganish nazariyalaridan birini – Banduraning ijtimoiy ta’lim nazariyasini ko’rib chiqamiz.

Ijtimoiy ta’lim nazariyasi nima?

Ijtimoiy ta’lim nazariyasi – bu odamlar boshqalar tomonidan modellashtirilgan xatti-harakatlarni kuzatish va taqlid qilish orqali o’rganish g’oyasidir . Bandura bu hodisani kuzatish orqali o’rganish deb nomladi. Muxtasar qilib aytganda, o’rganish uchun biror narsa haqida bevosita tajribaga ega bo’lish shart emas.

Kuzatuv asosida o’rganish uchun jonli kuzatuv bo’lishi shart emas (ya’ni, xatti-harakatni modellashtiradigan yoki ko’rsatadigan haqiqiy shaxs). Bu, shuningdek, filmlar, teledasturlar, video o’yinlar va hokazolardagi haqiqiy yoki xayoliy qahramonlarni kuzatish orqali ham sodir bo’lishi mumkin.

Kuzatish orqali o’rganish og’zaki ko’rsatma yoki biror narsa qanday amalga oshirilganligini kimdir tasvirlash yoki tushuntirishni tinglash orqali ham amalga oshirilishi mumkin.

Ijtimoiy ta’lim nazariyasi haqida nimani bilishimiz kerak?

  • Ijtimoiy ta’lim nazariyasi nima ? Ijtimoiy ta’lim nazariyasi – bu xatti-harakatlarni kuzatish, modellashtirish va taqlid qilish orqali o’rganish mumkinligi haqidagi g’oya.
  • Bu nazariyani kim ishlab chiqdi? Albert Bandura o’z nazariyasini Bobo qo’g’irchoqlari tajribalari deb nomlanuvchi bir qator mashhur tadqiqotlardan so’ng ishlab chiqdi.
  • Ijtimoiy ta’lim nazariyasi bilan bog’liq bo’lgan boshqa nazariyalar bormi? Bandura xulq-atvor nazariyotchilari Ivan Pavlov va BF Skinner tomonidan ilgari surilgan klassik va operant konditsionerlik nazariyalari asosida qurilgan.
  • Ijtimoiy ta’lim nazariyasi qanday elementlardan iborat? Bandura kuzatish orqali o’rganishning muvaffaqiyatli bo’lishi uchun zarur bo’lgan to’rtta omilni (yoki elementlarni) aniqladi.
  • Ijtimoiy ta’lim nazariyasini sinfimizda qanday qo’llashimiz mumkin? O’qituvchilar ijtimoiy ta’lim nazariyasini o’qitish, o’rganish, talabalarni rag’batlantirish va xatti-harakatlarni boshqarish uchun kuchli vosita deb topdilar.
  • Ijtimoiy ta’lim nazariyasining tanqidlari bormi? Ba’zilar Bandura nazariyasini cheklanganligi va tor nuqtai nazari uchun tanqid qildilar.

Keling, ijtimoiy ta’lim nazariyasini yaxshiroq tushunish uchun ularning har birini batafsilroq ko’rib chiqaylik.

Ijtimoiy ta’lim nazariyasini kim ishlab chiqqan?

Ijtimoiy ta’lim nazariyasi kanadalik psixolog Albert Bandura tomonidan ishlab chiqilgan.

Bandura barcha xatti-harakatlar genetikadan farqli o’laroq, ijtimoiy taqlid orqali o’rganiladi, deb hisoblardi. 1960-yillarning boshlarida u Bobo qoʻgʻirchogʻi eksperimentlari deb nomlanuvchi bir qator mashhur tadqiqotlarni oʻtkazishni boshladi, bu esa 1977 yilda nashr etgan nazariyasini rivojlantirishga olib keldi.

Ushbu tajribalar doirasida bir guruh bolalar Bobo qo’g’irchog’iga nisbatan jismoniy va og’zaki tajovuzkor bo’lgan kattalar modeliga alohida ta’sir ko’rsatdilar.

Bu bolalar Bobo qo’g’irchog’i bilan mustaqil o’ynashga qoldirilganda, ularning ko’plari o’zlari kuzatgan xatti-harakatlarga taqlid qilishdi va takrorlashdi.

Ushbu tajriba keyinroq takrorlandi, ammo bu safar kattalar modeli haqoratli xatti-harakatlari uchun mukofotlandi yoki tanbeh oldi.

Ushbu tajribalar natijalari shuni ko’rsatdiki, bolalar boshqalarning xatti-harakatlarini kuzatish orqali ularga ta’sir qilishlari va o’rganishlari mumkin.

Shuningdek, u mustahkamlangan yoki mukofotlangan xatti-harakatlarning takrorlanishini, tanbeh berilgan xatti-harakatlarning takrorlanishi ehtimoli kamroq ekanligini ko’rsatdi.

Ijtimoiy ta’lim nazariyasi bilan boshqa qanday nazariyalar bog’langan?

Ijtimoiy ta’lim nazariyasi Pavlovning klassik konditsionerligi va Skinnerning operant konditsionerligida chuqur ildiz otgan.

Banduraning ijtimoiy ta’lim nazariyasi ko’pincha odamning barcha xatti-harakatlari tashqi muhit bilan shartlash va o’zaro ta’sir qilish orqali erishiladi degan g’oyaga qaratilgan xulq-atvorni o’rganish nazariyalari bilan bog’liq.

Bixevioristlarning fikriga ko’ra, barcha odamlar, ularning kelib chiqishi yoki qobiliyatidan qat’i nazar, to’g’ri muhit va shart-sharoitlar bilan har qanday vazifani bajarishga o’rgatishlari mumkin.

Ijtimoiy ta’lim nazariyasida Bandura mos ravishda psixologlar Ivan Pavolv va BF Skinner tomonidan ilgari surilgan klassik va operant konditsionerlikning bixevioristik ta’lim nazariyalari bilan rozi.

Biroq, u to’g’ridan-to’g’ri mustahkamlash o’rganishning barcha turlarini hisobga olmaydi, deb hisoblaydi, chunki bolalar ham, kattalar ham ko’pincha narsalarni u bilan bevosita tajribaga ega bo’lmasdan va yangi xatti-harakatlarini namoyish etmasdan o’rganadilar.

Misol uchun, ilgari hech qachon velosipedda bo’lmagan bola, velosiped harakatlanishi uchun egarga o’tirib, oyoqlari bilan pedallarni bosish kerakligini biladi.

Bu bola modelni kuzatish orqali bu xatti-harakatni o’rgangan bo’lardi.

Bu model o’z muhitidagi boshqa bola yoki kattalar bo’lishi mumkin, lekin televizordagi multfilm qahramoni ham bo’lishi mumkin.

Bu Bandurani nazariyasini shakllantirishda o’zining ikkita g’oyasini qo’shishiga olib keldi:

  • Xulq-atvor atrof-muhitdan kuzatish orqali o’rganiladi.
  • Yangi xulq-atvorga ega bo’lish yoki yo’qligini aniqlaydigan ruhiy omillar mavjud.

Kuzatilgan barcha xatti-harakatlar taqlid qilinmasligini qabul qilib, Bandura kuzatish orqali o’rganish muvaffaqiyatli bo’lishi uchun zarur bo’lgan to’rtta omilni (yoki elementlarni) aniqladi.

Ijtimoiy ta’lim nazariyasining 4 ta elementi nima?

  • Diqqat: Dars o’quvchini diqqatini jalb qilish uchun etarli darajada jalb qilishi kerak.
  • Saqlash: Talabalar ko’rgan yoki eshitganlarini eslab qolishlari kerak.
  • Qayta ishlab chiqarish: Talabalarga kuzatilgan xatti-harakatlarni mashq qilish uchun vaqt berish kerak.
  • Motivatsiya: Talaba uzoq muddatli assimilyatsiya qilish uchun yangi xatti-harakatlarning foydasini ko’rishi kerak.
Banduraning ijtimoiy ta'lim nazariyasining to'rtta elementi

Diqqat : Xulq-atvorni kuzatish va keyinchalik taqlid qilish uchun kuzatuvchi birinchi navbatda xatti-harakatni sezishi va diqqatini unga qaratishi kerak.

Agar xatti-harakatlar kuzatuvchini qiziqtirmasa yoki ular chalg’itsa, xatti-harakat keyingi bosqichda saqlanib qolishi dargumon.

Saqlash : Kuzatuvchi o’zi kuzatgan xatti-harakatlarini eslab qolishi va keyingi bosqichda kirish uchun uni xotirasida saqlashi kerak.

Agar xatti-harakatlar kuzatilganidan keyin qisqa vaqt o’tmay taqlid qilinsa ham, bu hali ham muhim xotira qobiliyatlarini talab qiladi. Talabaning eslab qolish qobiliyatiga bir qancha omillar ta’sir qilishi mumkin.

Reproduktsiya : Bu kuzatilgan xatti-harakatni takrorlashni o’z ichiga oladi. Kuzatuvchining xatti-harakatni takrorlash qobiliyati kuzatuvdan keyin xatti-harakatni saqlab qolganmi yoki yo’qligiga bog’liq bo’ladi.

Albatta, bu erda ushlab turish yagona omil emas. Insonning jismoniy qobiliyati ham xatti-harakatni takrorlash qobiliyatini cheklashi mumkin.

Motivatsiya: xatti-harakat takrorlanishi uchun kuzatuvchi uni takrorlashga undashi kerak.

Ushbu motivatsiya ichki yoki tashqi bo’lishi mumkin. Mustahkamlash va jazolash motivatsiyaning asosiy omillari bo’lib, o’quvchilar kuzatilgan xatti-harakatlarga taqlid qilishlari mumkin, agar bu ijobiy natijaga olib kelsa.

Motivatsiya boshqalarning xuddi shunday xatti-harakati uchun mukofotlanishini kuzatish natijasida ham paydo bo’lishi mumkin.

Shaxsning o’ziga xos samaradorligi yoki xatti-harakatni takrorlash qobiliyatiga ishonish ham motivatsiyaga sezilarli ta’sir ko’rsatishi mumkin.

Ijtimoiy ta’lim nazariyasini sinfda qanday qo’llash mumkin?

O’qituvchilar sifatida biz o’quvchilarimiz muvaffaqiyatli bo’lishlarini va o’z qobiliyatlari darajasida o’rganishlarini xohlaymiz. Biz o’qitish usuli va qo’llayotgan strategiyalarimiz, shuningdek, sinfdagi muhitimiz o’qitish va o’rganishga ta’sir qiladi.

Keling, Banduraning ijtimoiy ta’lim nazariyasini sinfimizda qo’llashning bir necha usullarini ko’rib chiqaylik.

Xulq-atvor

Sinfni yaxshi boshqarish muvaffaqiyatli o’qitish va o’rganishning kalitidir. Busiz tartibsizlik yuzaga kelishi mumkin va bu o’qituvchiga ham, o’quvchilarga ham to’sqinlik qiladi.

Ijtimoiy ta’lim nazariyasi ijobiy mustahkamlash va mukofotlardan foydalanish orqali sinfda kerakli xatti-harakatlarni rag’batlantirish va o’rgatish uchun ishlatilishi mumkin.

Misol uchun, gapirish uchun qo’lini ko’targani uchun maqtovga sazovor bo’lgan talaba, ehtimol, bu xatti-harakatni takrorlaydi. Bundan tashqari, boshqa talabalar xatti-harakat ijobiy natija berganini ko’rganlaridan keyin unga ergashadilar va qo’llarini ko’taradilar.

Aksincha, istalmagan xatti-harakati uchun tanbeh olgan o’quvchi, bu xatti-harakatni takrorlash ehtimoli kamroq bo’ladi, shuningdek, harakatni takrorlashning salbiy oqibatlaridan qochishni xohlaydigan tengdoshlari ham.

O’qitish

Yuqorida ta’kidlanganidek, kuzatuvchi o’rganish muvaffaqiyatli bo’lishining asosiy shartlaridan biri bu kuzatuvchining diqqatini xatti-harakatga qaratishdir.

Shuning uchun, talabalarimizga biror narsani ko’rsatish yoki modellashtirishdan oldin, biz ularning to’liq e’tiborini jalb qilishimiz muhim . Darslarning bir darajaga mos va iloji boricha qiziqarli bo‘lishini ta’minlash o‘quvchilarning diqqatini jamlashga yordam beradi.

Xulq-atvor yoki modellashtirilgan ma’lumotni saqlab qolish ham muvaffaqiyatli o’rganishning kalitidir. Ma’lumki, individual talabalar turli yo‘llar bilan o‘rganadilar.

Talabalarimizga ma’lumot va xatti-harakatlarni saqlab qolishga yordam berish usullaridan biri bu darsimizga iloji boricha ko’proq turli xil tadbirlarni kiritishdir. O’rganishga multisensorli yondashuv eslab qolishni oshirishga yordam beradi.

Masalan, darsni og’zaki o’rgatishda ko’rgazmali qurollardan ma’lumotlarni mustahkamlashga yordam berishimiz mumkin.

Talabalarni rag’batlantirish

Bandura ta’kidlaganidek, kuzatuvli o’rganish muvaffaqiyatli bo’lishi uchun kuzatuvchi xatti-harakatni takrorlashga undashi kerak.

Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, dars berishda g’ayratli va ishtiyoqli o’qituvchilar talabalarni o’rganishga undashi mumkin, chunki ular o’z o’qituvchisiga taqlid qilishlari mumkin.

O’qituvchilar ijobiy mustahkamlash va mukofotlar orqali talabalarni tashqi tomondan rag’batlantirishlari mumkin . Ular, shuningdek, og’zaki ishontirish, ijobiy mustahkamlash va konstruktiv fikr-mulohazalar orqali talabaning ichki motivatsiyasini va o’z-o’zini samaradorligini oshirishga yordam beradi.

Banduraning o’z-o’zini samaradorligi nazariyasi ijtimoiy o’rganish nazariyasiga asoslanadi. Agar talaba o’ziga ishonchga ega bo’lsa va u muayyan xatti-harakatni takrorlash qobiliyatiga ega ekanligiga ishonsa, u ko’proq harakat qiladi va muvaffaqiyatga erishadi.

Aksincha, agar talaba o’ziga ishonchi yo’q bo’lsa va topshiriqni bajarish qobiliyatiga ega ekanligiga ishonmasa, u vazifani bajarish uchun kamroq kuch sarflaydi va oxir-oqibat muvaffaqiyatsiz bo’lishi mumkin.

O’qituvchilar sifatida bizning vazifamiz talabalarimizni o’rganishga undashning turli usullarini topishdir.

Guruh va juftlik bilan ishlash

Bizning sinfimizda o’rganish faqat o’quvchilarning o’qituvchisini kuzatish orqali amalga oshirilmaydi.

O’rganish tengdoshlarini kuzatish orqali ham amalga oshiriladi, shuning uchun sinfda juftlik va guruh ishlaridan foydalanish ko’p foyda keltirishi mumkin.

Misol uchun, yuqori qobiliyatli talabani kurashayotgan talaba bilan bog’lash, tengdoshlari uchun murabbiylik qilish imkonini beradi.

Bu bugungi kunda sinflarda qo’llaniladigan juda foydali va samarali strategiya. Talabalar ko’pincha boshqa kattalarga qaraganda o’z tengdoshlariga ko’proq e’tibor berishadi .

Guruh ishlarini osonlashtirishda o‘qituvchi ishtiyoqi past o‘quvchini yuqori ishtiyoqli o‘quvchi bilan guruhga joylashtirib, ularning ta’siri boshqa o‘quvchini ma’lum bir mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishga undab, ishtiyoqsiz o‘quvchiga o‘rganishga yordam berishi mumkin.

Guruhning har bir a’zosi namuna bo’lishi mumkin va guruh a’zolari o’z tengdoshlarining xatti-harakatlari va munosabatlarini kuzatish orqali o’rganishlari mumkin.

Ijtimoiy ta’lim nazariyasining tanqidlari

Ijtimoiy ta’lim nazariyasi bizga o’rganish qanday sodir bo’lishi haqida boshqacha nuqtai nazarni taklif qilgani uchun maqtovga sazovor bo’lsa-da, u kamchiliklardan holi emas va uning cheklovlari bor deb hisoblaydiganlar tomonidan tanqid qilingan.

Ko’pgina nazariyotchilar, muhim ekologik ta’sirlar va ijtimoiy-iqtisodiy maqom kabi omillarni hisobga olmaganda, u juda tor nuqtai nazarni taklif qiladi, deb hisoblaydi.

Ijtimoiy o’rganish nazariyasi shuni ko’rsatadiki, insonning xatti-harakatlari va xatti-harakatlari jamiyat tomonidan belgilanadi va individual javobgarlikni hisobga olmaydi.

Shuningdek, u genetika kabi biologik omillarning ta’sirini hisobga olmaydi, biologik nazariyotchilar ba’zi xatti-harakatlar aslida qisman meros bo’lib qolganligini ta’kidlaydilar.

Xulosa

Ijtimoiy ta’lim nazariyasi, albatta, bizning ta’lim tizimimizda o’z o’rniga ega va bizga o’quvchilarimiz o’rganish usullarini yaxshiroq tushunishni taklif qiladi.

Biroq, o’qituvchilar uchun strategiyalar to’g’ri amalga oshirilmasa yoki nomuvofiq qo’llanilsa, ular samarali bo’lishi dargumon ekanligini bilishlari ham muhimdir.

Shuni ham ta’kidlash kerakki, ba’zi talabalar uchun foydali bo’lgan narsa, qanchalik ijobiy mustahkamlash yoki jazo berilganidan qat’i nazar, boshqalar uchun ishlamasligi mumkin. Talabaning bilim olish istagi va qobiliyatiga ta’sir qiluvchi ko’plab tashqi omillar mavjudligi shubhasiz.

Ijtimoiy ta’lim nazariyasi bizga shuni ko’rsatadiki, kuzatish o’quvchilarimizning bilimlari, xatti-harakatlari va munosabatlarini shakllantirishda muhim rol o’ynaydi.

Shu sababli, o’qituvchilar mukammal namuna bo’lishlari va o’z o’quvchilariga nisbatan inklyuziv, ilhomlantiruvchi va rahmdil bo’lishlarini ta’minlashlari kerak.

Ijtimoiy ta’lim nazariyasi tez-tez so’raladigan savollar

Ijtimoiy ta’lim nazariyasi nima?

Banduraning ijtimoiy ta’lim nazariyasi odamlar boshqalar tomonidan modellashtirilgan xatti-harakatlarni kuzatish va taqlid qilish orqali o’rganish g’oyasi atrofida aylanadi. Bandura bu hodisani kuzatish orqali o’rganish deb nomladi. Muxtasar qilib aytganda, o’rganish uchun biror narsa haqida bevosita tajribaga ega bo’lish shart emas.

Ijtimoiy ta’lim nazariyasining 4 ta elementi nima?

Diqqat: Dars o’quvchini diqqatini jalb qilish uchun etarli darajada jalb qilishi kerak.
Saqlash: Talabalar ko’rgan yoki eshitganlarini eslab qolishlari kerak.
Qayta ishlab chiqarish: Talabalarga kuzatilgan xatti-harakatlarni mashq qilish uchun vaqt berish kerak
Motivatsiya: Talaba uzoq muddatli assimilyatsiya qilish uchun yangi xatti-harakatlarning foydasini ko’rishi kerak.

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan