8—9-asrlarda yer munosabatlarida sodir boʻlgan inqilobning natijasi hukmron tabaqaning yerga egalik huquqining yakuniy qaror topishi boʻldi. Sobiq erkin dehqonlar jamiyati belgisi o’rnini unga xos bo’lgan maxsus iqtisodiy tartiblarga ega feodal mulk egalladi. Bu buyruqlar nima ekanligini Buyuk Karl buyrug’i bilan 800 ga yaqin tuzilgan va qirollik mulklari rahbarlariga ko’rsatma bo’lgan «Kapitulyariya mulki» («Capitulare de villis») deb nomlangan kitobdan ko’rish mumkin. Ushbu kapitulariyadan, shuningdek, 9-asrning boshqa manbalaridan, xususan, «Abbot Irminonning poliptiki» dan (ya’ni, Parij chekkasida joylashgan Sen-Jermen monastirining kotiblar kitobi) feodal mulki ikki qismga bo’linganligi aniq: lord yerlari bo’lgan lord mulki va qaram dehqonlar er uchastkalari bo’lgan qishloq.
Lordli qism yoki xo’jayinning erlari domen deb atalgan (lotincha «dominus» – xo’jayinlik so’zidan). Domen uy-joy va xo‘jalik inshootlariga ega bo‘lgan manor mulkidan hamda ekin maydonlaridan iborat edi. Tegirmon va cherkov ham mulk egasiga bog’liq edi. Hukmron (lordning) haydaladigan erlari dehqon uchastkalari orasida tarqalib ketgan, ya’ni chiziqli erlar mavjud bo’lib, u majburiy ravishda hosilni yig’ib olgandan keyin ochiq dalalar amaliyoti bilan bog’liq majburiy almashlab ekish bilan birga kelgan. Har bir inson ma’lum bir dalaga bir xil ekin ekishi va o‘z qo‘shnilari bilan bir vaqtda hosilni yig‘ib olishi kerak edi, aks holda dalaga qo‘yib yuborilgan mollar egasi o‘rib ulgurmagan hosilni nobud qilishi mumkin edi. Xo’jayinlarning yerlari dehqonlar qo’li bilan ishlov berilgan, ular o’z texnikasi bilan korvee mehnatida ishlashga majbur bo’lgan. Domenga haydaladigan yerlardan tashqari oʻrmonlar, oʻtloqlar va choʻl yerlar ham kirgan.
Dehqonlar erlari yoki «egalik» erlari, chunki dehqonlar uning egalari emas edilar, lekin go’yo uni er egasidan – ma’lum bir mulk egasidan «o’zlashtirgan» bo’lib, u yer uchastkalariga (mansy) bo’lingan. Har bir hovlida uyi va imoratlari bo’lgan dehqon hovlisi, sabzavot bog’i va boshqa dehqon va yer egalari erlari bilan tarqalib ketgan ekin maydonlari mavjud edi. Bundan tashqari, dehqon umumiy yaylovlar va o’rmonlardan foydalanish huquqiga ega edi.
Shunday qilib, uyi, fermasi, mol-mulki, oilasi bo‘lmagan quldan farqli o‘laroq, feodal yerlarida mehnat qilgan dehqonning o‘z uyi, oilasi, xo‘jaligi bo‘lgan. Feodal mulkchilik bilan bir qatorda dehqonning xo‘jalik va qishloq xo‘jaligi asbob-uskunalariga egaligining mavjudligi moddiy ne’matlar ishlab chiqaruvchilar va feodal jamiyati o‘rtasida ularning mehnatiga ma’lum qiziqish uyg‘otdi va feodalizm davrida ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi uchun bevosita turtki bo‘ldi. .
8—9-asrlarda jamiyatning ishlab chiqaruvchi kuchlari. juda sekin, lekin doimo o’sib boradi. Dehqonchilik texnikasi takomillashtirildi, tuproqqa ishlov berishning yanada samarali usullari qo‘llanildi, ekin maydonlari uchun o‘rmonlar bo‘shatildi, bokira tuproq ochildi. Overlog va ikkita maydon asta-sekin uch maydon bilan almashtirildi.
Donning sifatsiz turlari (jo‘xori, arpa, javdar) asosan imperiyaning iqtisodiy jihatdan qoloq qismlarida (Reyn sharqida) ekilgan bo‘lsa, uning markaziy va g‘arbiy rayonlarida esa sifatli turlari (bug‘doy va boshqalar) ko‘payib bordi. ishlatilgan. Bogʻ ekinlaridan dukkaklilar, turp va sholgʻom yetishtirildi. Mevali daraxtlarga olma, nok va olxoʻri kiradi. Bog’larda pivo tayyorlash uchun zarur bo’lgan shifobaxsh o’tlar va shoxchalar ekilgan. Imperiyaning janubiy qismlarida uzumchilik rivojlangan. Texnik ekinlardan zigʻir ekilgan boʻlib, undan kiyim-kechak va zigʻir yogʻi tayyorlanadi.
Qishloq xo’jaligi asboblariga kelsak, shuni ta’kidlash kerakki, 9-asr oxirida. Shudgorlar keng tarqaldi: toshloq yoki ildizli tuproqlarni ishlov berish uchun moʻljallangan kichik yengil omoch, yerni faqat uzun joʻyaklar qilib kesadi, ogʻir gʻildirakli shudgor, shudgorlashda nafaqat kesadi, balki yerni aylantiradi. O’sha paytda temir tishli uchburchak yog’och ramka bo’lgan tirma birinchi navbatda sabzavot bog’larini etishtirish uchun ishlatilgan. Dalalarni maydalash og’ir yog’och log yordamida amalga oshirildi, u haydalgan dala bo’ylab sudralib, er bo’laklarini parchalab tashladi. Fermer xoʻjaligida oʻroq, oʻroq, ikki qirrali vilkalar, tırmıklar ishlatilgan.

Serf dehqonlari. Miniatyuralar to’plamidan. VI-XII asrlar
Don somondan tozalandi, shamolda belkurak bilan o’raladi, egiluvchan tayoqlardan to’qilgan elaklardan o’tkazildi va nihoyat oddiy tayoqlar yoki yog’och chig’anoqlar bilan urildi. Qoidaga ko’ra, dalalar tartibsiz tozalangan. Ko’rinib turibdiki, bunday past qishloq xo’jaligi texnologiyasi bilan hosil odatda juda past edi (1 1/2 yoki 2). Dehqon xoʻjaligida mayda chorvachilik (qoʻy, choʻchqa va echki) ustunlik qilgan. Otlar va sigirlar kam edi.
Yirik mulkning butun xo’jaligi tirikchilik xarakteriga ega edi, ya’ni. Har bir mulkning asosiy vazifasi bozorda sotish uchun emas, balki o’z ehtiyojlarini qondirish edi. Er uchastkalarida ishlagan dehqonlar xo’jayin saroyini (qirollik, graflik, monastir va boshqalar) oziq-ovqat bilan ta’minlashi va mulk egasi, uning oilasi va ko’plab mulozimlari uchun zarur bo’lgan hamma narsani ta’minlashi shart edi. Bu davrda hunarmandchilik hali dehqonchilikdan ajratilmagan, ular bilan dehqonchilik bilan birga dehqonlar shugʻullangan. Faqat ortiqcha mahsulotlar sotilgan.
Mana shunday iqtisod to’g’risida «Mulkning kapitulyarligi» da (62-bob): «Bizning menejerlarimiz har yili Rabbiyning tug’ilishidan oldin bizni barcha daromadlarimiz haqida alohida, aniq va tartibda xabardor qilsinlar. Ayrim buyumlarga ko’ra bizda nima va qancha borligini aniq bilib olamiz… qancha pichan, qancha o’tin va mash’allar, qancha tesu… qancha sabzavot, qancha tariq va tariq, qancha jun, zig’ir va kanop, daraxtlardan qancha meva, qancha yong‘oq va yong‘oq… bog‘lardan qancha, sholg‘om tizmalaridan qancha, baliq qafaslaridan qancha, qancha teri, qancha mo‘yna va shox, qancha asal va mum, qancha cho’chqa yog’i, yog’ va sovun, qancha rezavorli sharob, qaynatilgan sharob, asal – ichimliklar va sirka, qancha pivo, uzum sharobi, yangi don va eski, qancha tovuq, tuxum va g’oz, qancha baliqchi, temirchi, qurol ustasi etikchilar esa… tokar va egarchilardan qanchasi, mexaniklardan qanchasi, temir va qo‘rg‘oshin konlaridan qanchasi, soliqchilardan qanchasi, sovliq va to‘lg‘oqchilardan qanchasi”.
Bunday mulk Karolinglar davridagi frank jamiyatining asosiy bo’linmasi edi, ya’ni Buyuk Karl imperiyasida iqtisodiy jihatdan bir-biri bilan bog’lanmagan va ma’lum bir doirada ishlab chiqarilgan mahsulotlar bilan o’z ehtiyojlarini mustaqil ravishda qondiradigan ko’plab iqtisodiy jihatdan yopiq kichik dunyolar yaratilgan. iqtisodiyot.