Xristian cherkovi qadimgi “butparast” madaniyatga qarshi kurashdi va uning ko’plab yodgorliklarini vayron qildi, bu madaniyatdan faqat cherkov manfaatlariga xizmat qiladigan narsalarni qabul qildi. Shu bilan birga, cherkov quldorlik tizimining gullab-yashnagan davrida rivojlangan antik madaniyatning o’zi tanazzulga yuz tutgan va birinchi navbatda saroy va aristokratik doiralar madaniyatiga aylangan bir paytda antik davr merosini «o’zlashtirdi». Shoir va yozuvchilar Rimning o’tmishdagi shon-shuhratini kuyladilar va imperatorlar va eng nufuzli davlat arboblari va sarkardalarini madh etuvchi murakkab panegirikalar yaratish uchun juda ko’p harakat qildilar. Ushbu panegiristlarning eng mashhuri Klavdian edi.
Asl va ahamiyatli asarlar endi paydo bo’lmadi. Istisno faqat Ammianus Marcelliusning IV asr voqealariga bag’ishlangan tarixiy asaridir. Zodagonlar orasidan chiqqan va uning dididan kelib chiqib yozgan adabiy asarlar mualliflari asosan o‘z o‘quvchilarini xushnud etish, ularni o‘ziga xosligi bilan lol qoldirishga intilganlar. Qadimgi mualliflarning alohida she’rlaridan tuzilgan she’rlar, bir satr yoki o’ngdan chapga o’qilishi mumkin bo’lgan she’rlar va hokazolar hatto tavsifga bag’ishlangan she’rlari bilan mashhur bo’lgan Ausonius kabi yirik gallik shoiri ham keng tarqaldi u tanigan odamlarning Moselle daryosi bo’yidagi bu tendentsiyaning ta’siridan qochib qutulolmadi. Yana bir mashhur gallik yozuvchisi Sidonius Apollinarisning she’rlari va nasriy xabarlari, keyinchalik Klermont shahrining episkopi, boy gallik aristokratining qishloq hayoti tasvirlari bilan to’ldirilgan.
Tarixga murojaat qilgan shoirlar asosan imperatorlar va saroy a’yonlari hayotidan latifalar keltirdilar – barchasi bir xil maqsadda ko’ngilochar asarlar yaratishdi. IV asrning 2-yarmida yozilgan 2—3-asrlar imperatorlarining tarjimai hollari toʻplamini bunday yozuvga misol qilib keltirish mumkin. Bularning barchasi uni tug’dirgan quldorlik tizimining parchalanishi bilan bog’liq bo’lgan qadimgi madaniyatning degeneratsiyasidan dalolat beradi.
Shu bilan birga, G’arbda xristian adabiyoti rivojlandi – turli «azizlar» ning she’rlari va nasridagi tarjimai hollari, cherkov tarixiga oid asarlar va turli xil dogmatik va teologik muammolar. Xristian yozuvchilarning saroy va aristokratik doiralar bilan yaqin aloqasi ularning asarlarida o’z izini qoldirdi. Ayniqsa, «Avliyo» Feliksning hayoti va mo»jizalarini tasvirlashi bilan mashhur bo’lgan nasroniy shoiri Pavlin Nolanskiyning she’rlari dunyoviy mavzularni tanlagan mualliflarning she’rlaridan kam bo’lmagan va tushunish qiyin. 4-asr cherkov yozuvchisining ko’plab xabarlari. ilohiyotshunos Jerom olijanob nasroniylarga murojaat qilib, ularni tashvishga solayotgan masalalarni ko’rib chiqdi.
San’at ham saroy, aristokratik xususiyatga ega edi. Arxitektorlar imperatorlar sharafiga zafarli arklar, zodagonlar uchun hashamatli saroylar va villalar qurdilar. Haykaltaroshlar hukmdorlarning ulkan haykallarini o’rnatdilar, bu tasvirlarga muzlatilgan shakllar berdilar va shu bilan ularning «g’ayritabiiy» buyukligini ifoda etishga harakat qilishdi.
Xristian diniy binolari uchun dastlab qadimgi me’morchilik shakllari ishlatilgan. Biroq, vaqt o’tishi bilan bu shakllar katta o’zgarishlarga duch keldi. Xristian cherkovi binolari (bazilikalar) IV-V asrlar. allaqachon cho’zilgan to’rtburchaklar ko’rinishiga ega bo’lib, ikki yoki to’rt qatorli ustunlar (uzun devorlarga parallel) bilan uch yoki beshta «kema» ga (nef) bo’lingan, ularning o’rta navi yon tomonlardan sezilarli darajada balandroq qilingan. Bazilikalarning ko’rinishi juda kamtar edi, lekin ular ichida mozaikalar, rasmlar va haykallar bilan bezatilgan. Xristian bazilikalarining eng tipik namunalari Avliyo Bazilikalaridir. Peter va St. Rimda Agnes.
Uzoq er osti yo’laklari bo’lgan va nasroniylarni dafn qilish uchun mo’ljallangan xristian katakombalarida ilk nasroniylik san’atining ko’plab yodgorliklari saqlanib qolgan. Katakombalarning devorlarini qoplagan rasmlarning mazmuni, asosan, freskalar, sof dekorativ yoki Eski va Yangi Ahddagi sahnalarni tasvirlashga bag’ishlangan.
Ilk nasroniy sanʼati yodgorliklari qatoriga toʻlqinsimon chiziqlar va ramziy tasvirlar koʻrinishidagi naqshlar bilan bezatilgan koʻplab tosh sarkofagilar, turli cherkov va uy-roʻzgʻor buyumlari ham kiradi. Ular orasida o’xshash tasvirlarga ega lampalar, halqalar va medalyonlar mavjud.
4—5-asrlar Gʻarbiy Rim imperiyasi sanʼati, shu jumladan cherkov sanʼati katta dabdaba va real tasvirdan formalizm va stilizatsiyaga chekinish bilan ajralib turardi. Bu Dura Europosdagi qazishmalar paytida topilgan xristian freskalarida eng aniq namoyon bo’ldi. San’at tobora real voqelikdan uzoqlashdi va mavhum, ramziy xususiyatga ega bo’lib, G’arb va Vizantiyada o’rta asr cherkov san’atida to’liq ifodasini topdi.