Yuqorida aytib o’tilganidek, Hindistondagi Magadhaning siyosiy gegemonligi Mauriya imperiyasining qulashi bilan yakunlandi. Shunga (miloddan avvalgi 187-73) davrida Magadha qirollarining kuchi faqat Gang vodiysining o’rta va pastki qismiga tarqaldi. Miloddan avvalgi 73 yil e. oxirgi Shunga – Devabhuti – uning bosh maslahatchisi Vasudeva tomonidan ag’darilgan, u yangi sulola – Kanva asos solgan. Bu sulola hukmronligi davrida Magadxaning siyosiy ahamiyati yanada pasaydi. Miloddan avvalgi 28-yilda. e. Magadha Andhralar tomonidan zabt etildi. Shatavahana sulolasidan boʻlgan qirol Gautamiputra (milodiy 2-asrning birinchi yarmi) davrida Andhra hokimiyati Markaziy Hindistonning Vindxya togʻlaridan shimoldagi qismiga tarqalib, u yerda oʻzlarini satraplar deb atagan suverenlar hukmronlik qilgan. 3-asrning birinchi yarmida. n. e. Andhra davlati bizga noma’lum sabablarga ko’ra parchalanib ketdi.
Hindistondagi Kushonlar
1-asr boshidan. n. e., yuqorida aytib o’tilganidek, kushonlar nomi bilan tarixga kirgan yuechji qabilalaridan biri paydo bo’ldi (Hindistonda ular shaklar deb ham atalgan, garchi ular etnik jihatdan shaklarga (saklarga) tegishli bo’lmasalar ham) , lekin Tocharlarga). Kushonlar joylashgan asosiy joy hozirgi Tojikiston SSR hududi edi.
Podshoh Kadfis II (47—78) davrida kushonlar Hindistonga bosqinchilik yurishlari olib bordilar va kelib chiqishi parfiya yoki shaka qirollari boshchiligidagi koʻplab tarqoq Shimoliy Hindiston shtatlarini oʻziga boʻysundirdilar. Kadfis II hukmronligining soʻnggi yillari va uning vorisi Kanishka (78—123) hukmronligining boshida Hindistonda kushonlar mulkining kengayishi vaqtincha toʻxtab qoldi, chunki Pan Chao qoʻmondonligidagi Xitoy qoʻshinlari ularning Markaziy hududiga bostirib kirishdi. Osiyo mulklari.
Keyingi yillarda Kanishka Hindistonning ichki qismini muvaffaqiyatli bosib oldi va hatto Pataliputraga tahdid soldi. Kanishka hukmronligining ikkinchi yarmi Kushonlar saltanatining eng katta qudrati davri edi. Shu munosabat bilan, Kanishkaning qo’shilish yili Hindistonda butun o’rta asrlarda saqlanib qolgan va «Shaka davri» deb atalgan xronologiyaning boshlanishi bo’ldi.
Kanishka davrida kushonlar butun Shimoli-Gʻarbiy Hindistonni janubda Narbada va sharqda Benares shahrigacha boʻysundirdilar. Kushon imperiyasining poytaxti Purushapura (hozirgi Peshovar) shahri boʻlib, Kushon imperiyasining Hindiston va Oʻrta Osiyo qismlarini bogʻlovchi asosiy yoʻlda joylashgan.
Kadfis II davrida ham kushonlarni asta-sekin hindlashtirish boshlandi. Oʻrta Osiyo xalqlari madaniyatidan koʻp narsalarni (jumladan, ellinistik madaniyat elementlarini – tanga zarb etishda, meʼmorchilikda, tasviriy sanʼatda) oʻzlashtirgan hind madaniyati ikkinchisiga katta taʼsir koʻrsatdi. Bu madaniyatlarning oʻzaro taʼsiri Kushon imperiyasi tarkibida tasviriy sanʼatda Kushon yoki Kobul va vodiylaridagi Gandhara (Gaydara) mintaqasidan keyin “Gandhara” deb nomlangan maxsus uslubning paydo boʻlishi misolida ayniqsa yaqqol koʻrinadi. Hind daryolari. Yangi kelganlarni hindlashtirish ayniqsa Kanishka davrida kuchaydi. Buddist an’analarida u Ashokadan kam bo’lmagan muhim o’rinni egallaydi. Kanishka buddizmni qabul qildi va uning g’ayratli homiysi edi. Uning qo’l ostida, isloh qilingan buddizm ta’limotining asoslarini belgilab beruvchi ikkinchi (buddaviy afsonalarga ko’ra, to’rtinchi) Buddistlar kengashi chaqirildi. Kanishka ko’plab monastirlarga asos solgan, ko’plab stupalar va buddist ibodatxonalarini qurgan va buddist rohiblarning missionerlik faoliyatini rag’batlantirgan. Aynan uning davrida buddizm Markaziy Osiyo va Xitoyda keng tarqala boshladi.
Kushon imperiyasining qulashi
Kushonlar davlatidagi ichki kurash uning eng qudratli davrida ham sodir boʻlganligidan xalqning noroziligi natijasida boshlangan qoʻzgʻolon paytida Kanishka boʻgʻilib oʻldirilgani haqidagi rivoyat manbalarda saqlanib qolganligidan dalolat beradi. kushon shohining keng tajovuzkor siyosati.
Koʻp qabilali, ozmi-koʻpmi mustahkam ichki aloqalarsiz Kushon imperiyasi barqaror davlat boʻla olmasdi. Sof hind nomini olgan Vasudeva (140-178) Kanishkaning ikkinchi vorisi davrida davlatning zaiflashishi boshlandi, bu esa III asrning 30-yillarida uning aniq tanazzuliga olib keldi. Bu Eronda Sasaiylar davlatining kuchayishi bilan bog’liq bo’lishi mumkin. Kushonlar podshohlari Gandxara va Panjobning baʼzi hududlarida 5-asrgacha oʻz kuchlarini ushlab turdilar, ammo ularning podsholigi 3-asrning birinchi yarmida vujudga kelgan koʻp davlatlardan biri edi. Hindistonning shimoli-g’arbiy qismida Kushonlar imperiyasi xarobalari ustida.
3-asr boshlaridagi davr. 4-asr boshlarigacha – Hindistonning qadimgi tarixida eng kam o’rganilganlaridan biri. Bu davrda uning hududida ko’plab mayda va mayda davlatlar mavjud bo’lib, ular doimo bir-biri bilan urush olib borishgan. Ularning hech biri milliy miqyosda katta ahamiyatga ega ekanligini da’vo qilmagan yoki da’vo qila olmadi.
Gupta shtati
IV asrning birinchi yarmida. Magadha yana eng yirik davlat shakllanishining markaziga, Hindistondagi so’nggi yirik quldorlik davlati – 5-asrga kelib tarqalgan Gupta davlatiga aylanadi. uning Shimoliy Hindistonning ko’p qismi ustidan hokimiyati Bu davlatning asoschisi o’sha paytda yagona davlat birligi bo’lmagan Magadha hududidagi kichik qirolliklardan birining hukmdori Chandragupta I edi. Kuchli va qadimiy oiladan bo’lgan malikaga uylanish
Lichchhavi Chandragupta bu oilaning qo’llab-quvvatlashini ta’minladi va boshqa shaharlar qatori Pataliputra shahrini ham qo’shib olib, o’z qirolligi hududini sezilarli darajada oshirdi. Keyinchalik Chandragupta I o’z hokimiyatini butun Magadha va Gav!ga vodiysining markaziy qismiga tarqatdi. Chapdragupta I taxtiga o’tirgan sana – 320 yil («Gupta davri» ning boshlanishi) – shartli ravishda o’z nomini hukmronlik qilayotgan suloladan olgan Gupta davlatining tashkil topgan yili hisoblanadi. Chandragupta 1 ning o’g’li Samudragupta (330-380) yuqori Gang vodiysi va Markaziy Hindistondagi shtatlarni o’ziga bo’ysundirib, bir qator muvaffaqiyatli bosqinchilik yurishlarini amalga oshirdi. Bengaliya va Himoloy etaklaridagi ko’plab mayda shohlar ham muvaffaqiyatli bosqinchiga o’lpon to’lashdi. Samudragupta Janubiy Hindistonda katta o’ljalarni qo’lga kiritdi va uning tubiga katta yirtqich ekspeditsiya qildi. Gupta davlati Chandragupta II Vikramaditya (380-414) davrida o’zining eng katta qudratiga erishdi. U Gʻarbiy Hindistondagi Shaka qirollarini boʻysundirdi va shu tariqa oʻz kuchini Bengal koʻrfazidan Arab dengizigacha kengaytirdi, shuningdek, Panjobning koʻp qismini egallab oldi. 5-asr o’rtalarida. Eftalit xunlari deb atalgan xunlarning Hindistonga bostirib kirishi boshlandi. 450-455 yillar davri Gupta davlati uchun juda qiyin edi. Shunga qaramay, eftalitlarning birinchi hujumi katta kuch bilan qaytarildi va Skandagupta (455-467) davrida davlat hamon hududiy birlikni saqlab qoldi va eftalitlarning alohida bosqinlarini qaytardi; ammo, Skandagupta o’limidan so’ng, uzoq muddatli harbiy keskinlikka qodir bo’lmagan Gupta davlatining qulashi boshlanadi.
V asr oxiriga kelib. Gupta sulolasidan bo’lgan qirollarning kuchi faqat Magadxa va uning sharqiy va janubidagi kichik hududlarga tarqaldi. Magadhada 8-asrda mavjudligi haqida dalillar mavjud. podshoh, uning ismining ikkinchi qismi «gupta» so’zi (Jivitagupta II, 725-731), lekin uni «Guptalarning oltin davri» Tsat:ei avlodi deb aniq aytish mumkin emas. (IV-V asrlar).
Janubiy Hindiston shtatlari
Ko’rib chiqilayotgan davrda Janubiy Hindiston shtatlarining siyosiy tarixi Shimoliy Hindiston tarixi bilan unchalik bog’liq emas edi. Hindistonning o’ta janubidagi shtatlari – Chola, Patsdya va Kerala – bizning eramizning boshida boy va gullab-yashnagan edi. Bu erda mashhur marvarid baliqchiliklari joylashgan, beril qazib olingan; o’rmonlar va bog’lar ziravorlar va tutatqilar bilan ta’minlangan. Jamoat ishlarida va marvarid ovlashda minglab qullar ishlatilganligi haqida ma’lumotlar mavjud. Hindistonning qolgan va qoʻshni davlatlar bilan savdo-sotiq portlari (ayniqsa, Korkay) orqali amalga oshirilgan. Janubiy Hindistonning eng yirik shaharlari – Kaveripaddin (Chola poytaxti), Madura (Pandiya poytaxti), Tirukarur (Kerala poytaxti) – rivojlanayotgan millatlar – Tamil (Chola, Pandya) va Malayali () iqtisodiy va madaniy markazlari edi. Kerala).
Bu davlatlarning qadimgi davrlardagi siyosiy tarixi deyarli noma’lum. Faqat 2-asrga kelib. n. e. Birinchi parcha-parcha ma’lumotlar sulola tarixiga taalluqlidir va bundan keyin ham. Folklorda saqlanib qolgan tarixiy afsonalardan Janubiy Hindiston shtatlarining o’zaro va Seylon bilan tez-tez urushlari haqida ma’lum.
IV asrning birinchi yarmida. Janubiy Hindistonning eng kuchli davlati Chola shimolida shu asrning boshida tashkil topgan Pallava davlati edi. Bu davlatning hududiy yadrosi Krishna daryosining shimolida joylashgan, poytaxti Kanchi shahri edi. Boshqa janubiy Hindiston shtatlari unga turli darajada bog’liq edi. Ammo Pallava davlati Samudragupta kampaniyasidan katta zarar ko’rdi. Natijada Dekanning shimoli-gʻarbida mustaqil davlat sifatida mustaqil Kadamba davlati, Dekanning markaziy qismida Vakataka (shimolda) va Ganga (janubda) shtatlari vujudga keldi.
Taxmin qilish mumkinki, bizning eramizning birinchi asrlarida mamlakat janubidagi (ayniqsa, uzoq janubdagi) xalqlar o’zlarining ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy rivojlanish darajasi bo’yicha Shimoliy Hindiston xalqlaridan unchalik farq qilmaganlar.