Milodiy 2-ming yillik oʻrtalarida. e. o’sha davrning eng ilg’or mamlakatlarida ham feodal munosabatlari hukmronlik qilishda davom etdi. Turli feodal mamlakatlarda – Xitoy, Hindiston, Yaponiya, Koreya, O‘rta Osiyo, arab mamlakatlari, Rossiya, Germaniya, Italiya, Fransiya va boshqalarda xo‘jalikning o‘ziga xos shakllari bir-biridan keskin farq qilar edi. Bu mamlakatlarda oldingi feodal tuzilmalarning qoldiqlari — quldorlik va ibtidoiy jamoa munosabatlari turli darajada saqlanib qolgan. O’rta asr shaharlari turli darajadagi rivojlanish darajasiga erishdi. Biroq, Sharqda Tinch okeanidan g’arbda Atlantika okeanigacha cho’zilgan Eski Dunyoning barcha mamlakatlarida ishlab chiqarish munosabatlarining asosiy, eng xarakterli belgilari asosan bir xil edi.
Shu vaqtgacha qishloqda feodallarning mulki bo’lgan va ikkinchisiga qaram bo’lgan yerlarda ishlagan dehqonlarning kichik xo’jaligi hukmronlik qilishda davom etdi. Ayrim mamlakatlardagi bu mayda dehqon xoʻjaligi feodallarga qaram dehqonlarning erkin korve mehnatidan foydalanishga asoslangan feodallarning oʻzlarining yirik xoʻjaliklari bilan birlashtirildi. Osiyo, Shimoliy Afrika yoki Yevropaning aksariyat feodal mamlakatlari shaharlarida oʻz ishlab chiqarish vositalariga ega boʻlgan va buyurtma asosida yoki bozor uchun, asosan, cheklangan mahalliy bozor uchun ishlagan hunarmandlarning mayda xoʻjaligi ustunlik qilgan. Bu hunarmandlar u yoki bu shaklda feodallarga bevosita yoki bilvosita qaram bo’lib, ular tomonidan ekspluatatsiya qilingan.
XIV-XV asrlarda. eng rivojlangan feodal mamlakatlarda feodal ekspluatatsiya tarmoqlariga chigallashgan bu mayda ishlab chiqarish tizimining alohida bo’g’inlari allaqachon parchalana boshlagan. Bu mamlakatlarning ba’zilarida (Italiya, Flandriya) yangi, kapitalistik munosabatlarning birinchi, oraliq kurtaklari paydo bo’ladi.
16-asrda Insoniyat taraqqiyotida burilish davri bor. Bir qator G’arbiy Evropa mamlakatlarida feodalizmning parchalanish jarayoni boshlanadi. To’g’ridan-to’g’ri ishlab chiqaruvchilarning kichik fermer xo’jaligi tanazzulga yuz tuta boshlaydi. Ishlab chiqarish vositalari yangi sinf – kapitalistik sinf qo’lida to’planadi va bevosita ishlab chiqaruvchilarning o’zlari shaxsan erkin, lekin mehnat kuchini sotish orqali yashashga majbur bo’lgan odamlarga aylanadi. Feodal iqtisodining parchalanishi sharoitida yollanma mehnatni ekspluatatsiya qilishga asoslangan oʻz koʻrinishida ijtimoiy yirik ishlab chiqarish, yaʼni kapitalistik ishlab chiqarish shakllanadi.
G’arbiy Evropada bu iqtisodiy inqilobga nima sabab bo’ldi? Ijtimoiy taraqqiyotning marksistik nazariyasida umumlashtirilgan insoniyat tarixining butun tajribasi shuni ko’rsatadiki, bunday iqtisodiy inqiloblar doimo moddiy ishlab chiqarish sohasidagi, ishlab chiqaruvchi kuchlarning holati va tabiatidagi chuqur siljishlar bilan bog’liq. Bu holatda ham shunday bo’ldi.
Kapitalizm paydo bo’lishidan oldingi davr G’arbiy Evropa mamlakatlarida o’rta asrlar uchun nisbatan tez iqtisodiy rivojlanish davri edi. XI-XV asrlarda. Bu mamlakatlardagi feodal munosabatlari, ekspluatatsiyaning og’irligiga qaramay, to’g’ridan-to’g’ri ishlab chiqaruvchilar – dehqonlar va hunarmandlarga o’zlarining mayda xo’jaliklarini rivojlantirishlari uchun hamon ma’lum imkoniyatlar ochib berdi. Italiya, Frantsiya, Germaniya, Angliya va boshqa mamlakatlarning dehqon va hunarmandlari o’z mehnatlari natijalaridan moddiy manfaatdor bo’lib, kundalik mehnat jarayonida ishlab chiqarish tajribasi, takomillashtirilgan asboblar, ishlab chiqarish texnologiyasini to’pladilar va shu bilan ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishiga hissa qo’shdilar. 16-asr boshlariga kelib. Ushbu rivojlanish moddiy ishlab chiqarish sohasida chuqur o’zgarishlarga olib keldi. Ishlab chiqarish texnologiyasi murakkablashdi, kichik ishlab chiqarishdan yirik ishlab chiqarishga o’tishni tobora ko’proq talab qildi. Texnika taraqqiyoti bilan birga ijtimoiy mehnat taqsimoti ham kuchayib, chuqurlashdi. Ushbu o’zgarishlar ichki va tashqi bozorlarning kengayishi bilan birga XVI asrda G’arbiy Evropada ko’rsatilgan iqtisodiy inqilobning asosiy sababi bo’ldi.