Islom musulmon dindorlarga beshta mas’uliyat yuklagan («Islomning besh ustuni»): tavhid aqidasiga iqror bo’lish va «Allohdan o’zga iloh yo’q va Muhammad» formulasida ifodalangan Muhammadning payg’ambarlik missiyasini tan olish. Allohning elchisi” ( Muhammaddan tashqari Islom boshqa payg‘ambarlarni, jumladan Odam Ato, Nuh, Ibrohim, Muso va Iso Masihni ham tan olgan ), belgilangan marosim bo‘yicha kundalik namoz o‘qish, zakotdan chegirib tashlash (daromadning 1/40 qismini yig‘ish) ko’chmas mulkdan, podalar va savdo daromadlaridan) rasman kambag’allar foydasiga, aslida arab-musulmon davlati ixtiyorida, Ramazon oyida ro’za tutish va Makkaga (Haj) farz, ammo faqat shular uchun. uni amalga oshirishga muvaffaq bo’lganlar. Islom dinining farishtalar haqida, qiyomat haqida, yaxshilik va yomonlik uchun o’limdan keyin mukofot berish, shayton va do’zax haqidagi ta’limotlari nasroniylarniki bilan bir xil edi. Musulmonlar jannatida mo’minlarga har xil lazzatlar va’da qilingan.
Islom musulmonlarga “kofirlarga” qarshi muqaddas urushda (jihod) qatnashishni buyurgan. E’tiqod uchun urush haqidagi ta’limot va unda ishtirok etishning imonlilarning ruhi uchun qutqaruvchi ahamiyati fath jarayonida asta-sekin rivojlandi. Yahudiy va nasroniylarga (keyinchalik zardushtiylarga nisbatan) diniy bagʻrikenglikka yoʻl qoʻyilgan, ammo ular boʻysunish, musulmon (yaʼni arab) davlatiga boʻysunish va ular uchun belgilangan soliqlarni toʻlash sharti bilan.
Musulmonlarning muqaddas kitobi – Qur’on («O’qish»), islom ta’limotiga ko’ra, azaldan mavjud bo’lgan va Xudo tomonidan Muhammadga vahiy sifatida etkazilgan. Muhammadning «Xudodan kelgan vahiylar» sifatida taqdim etgan nutqlari, afsonaga ko’ra, uning izdoshlari tomonidan yozib olingan. Bu yozuvlar, shubhasiz, keyinchalik qayta ishlangan. Qur’on shuningdek, ko’plab Injil hikoyalarini o’z ichiga oladi. Qur’on Muhammad vafotidan so’ng xalifa Usmon (644-656) davrida bitta kitobga to’plangan, tahrirlangan va 114 bobga (suraga) bo’lingan. Makkalik quldorlar va savdogarlarning ta’siri Qur’onning tili va g’oyalarida ham o’z aksini topgan. «O’lchov», «kredit», «qarz», «foiz» va shunga o’xshash so’zlar Qur’onda bir necha marta uchraydi. Bu qullik institutini oqlaydi. Asosan, Qur’on mafkurasi ibtidoiy jamoa tuzumining ijtimoiy institutlari – qabilalararo kurash, qon adovati va boshqalarga, shuningdek, shirk va butparastlikka qarshi qaratilgan.
Qur’oni Karimda arab jangchisining yurish istagini uyg‘otgan “O‘lja” nomli maxsus bobi bor: o‘ljaning 1/5 qismi payg‘ambarga, uning oilasiga, beva va yetimlarga, 4/4/ Armiyaga 5 ulush piyodaga bir ulush va otliqlarga uch pay hisobiga ajratildi. Urush o’ljalari oltin, kumush, asir qullar, barcha ko’char mulk va chorva mollaridan iborat edi. Fath qilingan yerlar boʻlinishga tobe boʻlmagan va musulmonlar jamoasining mulkiga oʻtishi kerak edi. Islom urushda halok bo’lganlarga jannat saodatini va’da qilgan – «imon uchun shahidlar». Faqat boshqa dindagi odamlar qullikka aylanishi mumkin deb hisoblar edi. Biroq, allaqachon qullikka aylangan odamlarning islom dinini qabul qilishlari ularni ham, ularning avlodlarini ham qullikdan ozod qilmadi. Otalari tomonidan tan olingan qullardan xo’jayinlarning bolalari ozod hisoblangan. Islom musulmonga bir vaqtning o’zida 4 tagacha qonuniy xotin va shuncha kanizak qul bo’lishga ruxsat bergan.
Ilk islom uchun ruhoniylar bilan dindorlar, musulmonlar jamoasi bilan davlat tashkiloti, din va qonun o‘rtasida farq yo‘q edi. 7—9-asrlarda asta-sekin shakllangan. Musulmon huquqi dastlab Qur’onga asoslangan edi. 7-asr oxiridan boshlab huquqning ushbu asosiy manbaiga. Yana biri ham qo’shildi – hadislardan, ya’ni Muhammad hayotidan hikoyalardan iborat afsona (sunnat). Ushbu hadislarning ko’pchiligi «payg’ambarning sahobalari» – muhojirlar va ansorlar hamda ularning shogirdlari orasida tuzilgan. Arab jamiyati rivojlanib, hayoti tobora murakkablashib borar ekan, Qur’on va hadis ko‘p savollarga javob bermasligi ma’lum bo‘ldi. Keyin musulmon huquqining yana ikkita manbasi paydo bo’ldi: ijmo – nufuzli ilohiyot va huquqshunoslarning kelishilgan fikri va qiyos – qiyosiy hukm.
Sovet tarixchilari ilk islomning ijtimoiy asoslarini turlicha izohlaydilar. Yuqorida tilga olingan birinchi tushunchaga koʻra, ilk islomda Shimoliy arab jamiyatida ibtidoiy jamoa tuzumining yemirilishi va quldorlik tuzumining shakllanishi jarayoni aks etgan. Faqat keyinroq arab jamiyatining feodallashuvi munosabati bilan islom asta-sekin feodal jamiyat diniga aylandi. Ikkinchi kontseptsiyaga ko’ra, islom dini ilk feodal jamiyatining mafkurasi bo’lgan, garchi uning ijtimoiy mohiyati keyinchalik, arab istilolaridan keyin yanada aniqroq namoyon bo’lgan.