German qabilalari tomonidan bosib olingan Gʻarbiy Rim imperiyasi hududidagi ilk feodal jamiyatining klassik namunasi franklar jamiyati boʻlib, bu jamiyatda Rim tartiblari taʼsiri natijasida ibtidoiy jamoa tuzumining yemirilishi tezlashgan.
1. Merovinglar davridagi franklar davlati
Franklarning kelib chiqishi. Franklar qirolligining tashkil topishi
Tarixiy yodgorliklarda franklar nomi III asrdan boshlab paydo bo’lgan va Rim yozuvchilari ko’plab german qabilalarini turli nomlar bilan atashgan. Ko‘rinib turibdiki, franklar yangi, juda keng tarqalgan qabila birlashmasini ifodalagan bo‘lib, uning tarkibiga migratsiya paytida qo‘shilgan yoki aralashib ketgan bir qancha german qabilalari kirgan. Franklar ikkita katta tarmoqqa bo’lindi – qirg’oq yoki salik, franklar (lotincha «salum» so’zidan, dengiz degan ma’noni anglatadi) va Reyn daryosining og’zida yashagan qirg’oq yoki ripuar, franklar (lotin tilidan). qirg’oq degan ma’noni anglatuvchi «ripa» so’zi) Reyn va Meuse qirg’oqlari bo’ylab janubda yashagan. Franklar bir necha marta Reyn daryosidan o’tib, Galliyadagi Rim mulklariga bostirib kirishdi yoki u erda Rimning ittifoqchilari sifatida joylashdilar.
5-asrda Franklar Rim imperiyasi hududining muhim qismini, ya’ni Shimoli-Sharqiy Galliyani bosib oldilar. Franklar mulkining boshida sobiq qabilalarning boshliqlari turgan. Franklar rahbarlari orasida Merovey mashhur bo’lib, uning qo’l ostida franklar Katalaun dalalarida Attilaga qarshi kurashgan (451) va Merovingiyaliklar qirollik oilasining nomi uning nomidan kelib chiqqan. Meroveyning o’g’li va vorisi lider Childeric edi, uning qabri Turnai yaqinida topilgan. Childerikning o’g’li va merosxo’ri merovinglar oilasining eng ko’zga ko’ringan vakili – qirol Xlovis (481-511) edi.
Salik franklarining qiroli bo’lgan Xlovis, o’zi kabi frank zodagonlari manfaatlarini ko’zlagan boshqa rahbarlar bilan birgalikda Galliyaning keng hududlarini zabt etishga kirishdi. 486 yilda franklar Soissons mintaqasini (Galliyadagi so’nggi Rim mulki) va keyinchalik Sena va Luara o’rtasidagi hududni egallab oldilar. 5-asr oxirida. Franklar nemislarning Alemanni (Alamanlar) qabilasini kuchli mag’lubiyatga uchratib, ularni Galliyadan Reyn bo’ylab ortga qisman haydab chiqarishdi.
496 yilda Xlovis 3 ming jangchi bilan birga nasroniylikni qabul qilib, suvga cho’mdi. Suvga cho’mish Xlodvisning aqlli siyosiy harakati edi. U G’arbiy (Rim) cherkovi tomonidan qabul qilingan marosim bo’yicha suvga cho’mgan. Qora dengiz hududidan ko’chib kelgan german qabilalari – ostgotlar va vestgotlar, shuningdek, vandallar va burgundiyaliklar – Rim cherkovi nuqtai nazaridan bid’atchilar edilar, chunki ular uning ba’zi dogmalarini inkor etgan ariyaliklar edi.
6-asr boshlarida. Franklar otryadlari butun Janubiy Galliyaga egalik qilgan vestgotlarga qarshi chiqdilar. Shu bilan birga, Klovisning suvga cho’mishidan kelib chiqadigan katta foyda ta’sir qildi. Luaradan tashqarida yashovchi G’arbiy xristian cherkovining butun ruhoniylari uning tarafini oldilar va bu ruhoniylarning qarorgohi bo’lib xizmat qilgan ko’plab shaharlar va mustahkamlangan nuqtalar darhol franklarga o’z darvozalarini ochdilar. Puatyedagi hal qiluvchi jangda (507) franklar vestgotlar ustidan toʻliq gʻalaba qozondilar, bundan buyon ularning hukmronligi faqat Ispaniya bilan chegaralangan edi.
Shunday qilib, istilolar natijasida sobiq Rim Galliyasining deyarli barchasini qamrab olgan yirik franklar davlati vujudga keldi. Klovis o’g’illari davrida Burgundiya Franklar qirolligiga qo’shildi.
Haligacha juda kuchli jamoaviy aloqalarga ega bo’lgan franklarning bunday tez muvaffaqiyatlari sabablari shundaki, ular Shimoliy-Sharqiy Galliyada ixcham massalarda, mahalliy aholi (masalan, vestgotlar) orasida tarqalmagan holda joylashdilar. Galliyaga chuqurroq kirib borgan franklar o’zlarining sobiq vatanlari bilan aloqalarini buzmadilar va u erda zabt etish uchun doimo yangi kuchlarni jalb qildilar. Shu bilan birga, qirollar va frank zodagonlari ko’pincha mahalliy Gallo-Rim aholisi bilan to’qnashmasdan, sobiq imperator fiskusining keng erlaridan mamnun edilar. Nihoyat, ruhoniylar Xlovisga bosqinchilik paytida doimiy yordam ko’rsatdilar.