Feodal nizolar Fransiyaning harbiy qudratini juda zaiflashtirdi. Britaniyaliklar bundan unumli foydalanishdi. 1415 yilda ingliz qiroli Genrix V Frantsiya tojiga Edvard III qilgan da’volarga o’xshash da’volar qilib, harbiy harakatlarni davom ettirdi. O’sha paytda o’zini Frantsiyadan ko’ra Angliya bilan ko’proq bog’langan deb hisoblagan Burgundiya gertsogi guruhi 15-asr boshlarida inglizlar tomonini oldi. Burgundiya gersogligi Flandriya va Brabant kabi hududlarni o’z ichiga olgan.
Harbiy harakatlarning boshlanishi Aginkur jangida (1415) inglizlarning g’alabasi bilan belgilandi. Shundan so’ng inglizlar tezda Frantsiyaning butun shimolini, shu jumladan Parijni egallab olishdi. Genrix V o’z o’g’lini frantsuz taxtining vorisi deb e’lon qildi. Charlz VI ning o’g’li va qonuniy merosxo’ri Mad Dofin Charlz (Frantsiyaning bo’lajak qiroli Karl VII) Markaziy Frantsiyadan boshpana izlashga majbur bo’ldi.
Shunday qilib, Frantsiya ikki qismga bo’lingandek bo’ldi: inglizlar shimolni egallab oldilar, mamlakatning markazi va janubi esa frantsuzlar qo’lida qoldi. Fransiya bir necha yil shu holatda edi. 1428-yilda inglizlar fransuzlarga qarshi yangi hujum boshladilar va Karl VIIning tayanchi boʻlgan Orleanni qamal qildilar. Orleanning qo’lga olinishi ingliz armiyasining Frantsiya janubiga yurishi uchun imkoniyat yaratadi. Tabiiyki, shuning uchun eng yaxshi frantsuz kuchlari dushmanga o’jar qarshilik ko’rsatadigan Orlean atrofida to’plangan.
Janna d’Arkning Chinon qal’asiga kelishi. Gobelen. XV asr
Shimoliy Fransiyada inglizlarning hukmronligi va hukmronligi fransuz xalqi zimmasiga chidab bo‘lmas yuk yukladi. Bu zulmni urush ofatlari, feodal guruhlarning tinimsiz kurashi, shuningdek, ocharchilik va epidemiyalar yanada kuchaytirdi. Cheksiz urushlar, feodal nizolar va shafqatsiz ekspluatatsiyadan vayron bo’lgan keng dehqonlar ommasi inglizlarga qarshi kurashish uchun partizan otryadlarini tuza boshladi. Normandiyada eng kuchli partizan harakati boshlandi, u erda dehqonlar, qisman hunarmandlar va shahar kambag’allaridan iborat otryadlar inglizlarga qarshi har kuni o’jar kurash olib bordi. Omma o’zining yagona najotini inglizlarni quvib chiqarishda ko’rdi, ularning fikricha, Frantsiyani ingliz bosqinchilaridan himoya qilishi va feodallar o’rtasidagi cheksiz kurashni to’xtatishi kerak bo’lgan qirol hokimiyatini mustahkamlash zarur deb hisobladi. Ko’pchilikning vatanparvarlik tuyg’ularining namoyon bo’lishi oddiy dehqon qizi Joan d’Ark edi. U 1412 yilda Shampan va Lotaringiya chegarasida joylashgan Domremi qishlog’ida tug’ilgan. Voqealarning zamondoshlari guvohlik berishicha, 1425 yildan boshlab, Janna haqiqatning qiyin suratlari ta’sirida gallyutsinatsiya qila boshladi, ya’ni u Jannaga aytgan ba’zi ovozlarni (uning fikricha, «azizlar») eshitmoqda deb o’ylay boshladi. Frantsiyani inglizlardan qutqarish uchun uning taqdiri nima edi. O’zining gallyutsinatsiyalaridan hayratda qolgan Jan eng yaqin Vaukulyor shahriga borib, u erda Xudo tomonidan tayinlangan ozodlik missiyasi haqida gapirib berdi. Uning samimiyligiga ishonch hosil qilgan Vaukulyorlar bir joyga yig‘ilib, unga harbiy kiyim, qurol va ot sotib olishdi. Jan o’sha paytda Karl bo’lgan Chinonga bordi.
Cheksiz harbiy mag’lubiyatlar bosimi, Orleanga tahdid solayotgan xavf va o’z ahvolining umidsizligi ostida Charlz ommaning vatanparvarlik intilishlari vakilini tinglashga majbur bo’ldi. 1429 yil 22 aprelda Jan «harbiy harakatlar rahbari» deb e’lon qilindi. Orlean uchun umumiy jang 1429 yil may oyining boshida boshlandi. Fransuz armiyasi va Orlean fuqarolarining vatanparvarlik ko’tarilishi natijasida shahardan qamal olib tashlandi va Janna Orleanning xizmatkori deb atala boshlandi. Orlean jangidan keyin Jan qat’iyatsiz va qo’rqoq Daupin Charlzning oldiga bordi va u erda Charlzga toj kiyish uchun Reymsga harbiy yurishni talab qildi. Bu loyiha keng miqyosda partizanlar urushini olib borayotgan ommaning inglizlarni Frantsiyadan quvib chiqarishga bo’lgan qizg’in istagi bilan bog’liq edi. Orleandagi g’alabadan keyin Joan va uning tarafdorlarining ta’siri shunchalik katta ediki, Daupin nihoyat Reymsga borishga rozi bo’ldi. Bu yo‘lda fransuzlar Britaniya hukmronligi ostida bo‘lgan bir qancha shaharlarni, jumladan Troya shahrini ham qo‘lga kiritdilar. Charlz Reymsda toj kiygan.
Janna d’Ark qamoqqa olingan Ruandagi minora.
Bu davrda Janning shuhrati eng yuqori darajaga yetdi. Ular unga iltimos va xatlar bilan murojaat qilishdi, qirol uni zodagonlar darajasiga ko’tardi va unga boy sovg’alar taqdim etdi. Ammo Janna hali ham butunlay xalq manfaatlari uchun yashagan va ular bilan chambarchas bog’liq bo’lgan oddiy dehqon qizi bo’lib qoldi. U boylik va shon-sharafdan voz kechib, mukofot sifatida faqat o’z qishlog’i aholisini soliq to’lashdan ozod qilishni so’radi. Jan jangovar harakatlarda shaxsan qatnashishda davom etdi va Parijni olishga urinayotganda yaralandi. Frantsuz zodagonlari oddiy qishloq qizining mashhurligidan qo’rqib, xiyonat qilishga tayyorlanishdi. 1430 yilning bahorida, Compiegne qal’asida inglizlar va burgundiyaliklarga qarshi jangda, Janna chekinish paytida shahardan panoh topolmadi, chunki shahar darvozalari uning oldida qulflangan edi. U Burgundiyaliklar tomonidan qo’lga olingan va ular tomonidan inglizlarga katta pul evaziga sotilgan.
Inglizlar Janni Ruanga olib ketishdi va uni oyoqlarida kishan va bo’yniga zanjir bilan shahar minoralaridan biriga qamab qo’yishdi. Ingliz soqchisi u bilan kechayu kunduz navbatchilik qildi va nihoyat sud boshlandi. Janni turli xil «jinoyatlarda» ayblashdi: u erkak kiyimini kiyganligi, oilasini tark etganligi, uni shayton yuborganligi. Oxir-oqibat, sud Joanni bid’atda aybdor deb topdi. 1431 yil 24 mayda Janni iskala oldiga olib borishdi va hukm o’qilib, uni yoqib yuborishga mahkum etdi. Bundan bir necha kun o’tgach, Janni yoqib yuborishdi va uning kulini Sena daryosiga tashlashdi.
Janna juda ko’p xizmatlar ko’rsatgan Charlz VII uni qutqarish uchun barmog’ini ham ko’tarmadi. Jakkari arvohi hamon frantsuz feodallarining ko‘z o‘ngida turardi. Janning omma orasidagi ulkan obro’si butun qirollik guruhi uchun juda xavfli bo’lib tuyuldi. Biroq, unga jodugar va bid’atchi bo’lganligi haqidagi ayblovlarni oldini olish uchun Charlz VII ko’p yillar o’tgach, sud ishini qayta ko’rib chiqishni buyurdi va Jan begunoh deb topildi.
Jan d’Arkning qatl etilishi inglizlarni qutqara olmadi. Burgundiya gertsogi inglizlar Flandriyani bosib olishidan qo’rqib, Charlz VII tomoniga o’tdi. Angliyaning o’zida feodal tartibsizliklari boshlandi. Partizan harakatida va Jan d’Ark faoliyatida aniq ifodalangan frantsuz xalqining vatanparvarlik ko’tarilishi nafaqat zaiflashdi, balki tobora kuchayib bordi. Inglizlar frantsuzlarga qarshi kurashda birin-ketin muvaffaqiyatsizlikka uchra boshladilar. 1453 yilda yuz yillik urush frantsuzlarning g’alabasi bilan yakunlandi. Faqat Kale porti inglizlar qo’lida qoldi. Omma Frantsiyaning mustaqil davlat sifatida mavjudligini saqlab qoldi.