Knyazlik mafkurasi
Hatto fuqarolar urushlari davrida ham Sharqda keng tarqalgan, odamlarni baxtli qiladigan va yer yuziga «oltin asr», tinchlik va farovonlik keltiradigan ilohiy qutqaruvchi g’oyasi yana keng omma orasida juda mashhur bo’ldi. Shoir Virgil (miloddan avvalgi 70-19) 40 yilda yozgan. Miloddan avvalgi e. u yerga «oltin asr» ni qaytarishga mo’ljallangan chaqaloq tug’ilishi haqida noaniq ma’noda bashorat qilgan eklog. Xuddi shunday motivlar shoir Goratsiyda (miloddan avvalgi 65—88) uchraydi. Bu g’oyalar Avgust atrofidagilar tomonidan keng qo’llanilgan. Yuqorida ta’kidlanganidek, uning sharqiy fuqarolari uchun u xudo bo’lgan va ular ko’pincha unga «najotkor» epiteti bilan bog’langan. Rim va Italiyada tirik xudo sifatida harakat qilmasdan, u odamlarga bergan yangi, baxtli asr g’oyasini targ’ib qildi.

Qadim zamonlardan beri Rimda dunyoviy (yuz yillik) o’yinlar har 100 yoki 110 yilda o’tkazilgan. Tinchlik kelishi bilan Avgust ularni misli ko’rilmagan tantana bilan nishonlashga qaror qildi (miloddan avvalgi 17 yilda). Ushbu uch kunlik bayramga Italiyaning barcha aholisi taklif qilindi. O’yin-kulgilar va noz-ne’matlar er yuzi va unda yashovchilarning tinchligi, farovonligi va unumdorligi uchun ibodatlar va qurbonliklar bilan almashtirildi. Horatsiyga dunyoviy madhiya yaratish topshirilgan boʻlib, uni zodagon oilalardan boʻlgan yigit va qizlar ijro etgan. Imperatorning o’zi va uning oilasi xalqning hayolini o’ziga jalb qilishi kerak bo’lgan bayramlarda faol ishtirok etdi.
Ammo, omma orasida «ilohiy qutqaruvchi» va «oltin asr» ga bo’lgan mashhur umidlardan foydalanib, Avgust ular bilan bog’liq bo’lishi mumkin bo’lgan isyonkor g’oyalarni yo’q qilishga harakat qildi. Imperatorning buyrug’i bilan maxsus ruhoniylar kengashi odamlar orasida tarqalgan va qadimgi Sibillik payg’ambar ayollarga tegishli bo’lgan bashorat va bashoratlarni diqqat bilan to’pladi va qayta ko’rib chiqdi. Hukumat uchun xavfli ruh bilan to’ldirilgan barcha bashorat yozuvlari yoqib yuborildi. Avgust Rimda sharqiy xudolarga sig’inishni taqiqladi, ular allaqachon u erda ko’plab muxlislarni topdilar, ayniqsa o’rta sinf va pleblar, ozod qilinganlar va qullar orasida.
Bularning barchasi Rim antik davrining tiklanishi va «ajdodlarimiz odatlari» niqobi ostida amalga oshirildi. Bu shiorlar pietani jonlantirish chaqirig’i bilan bir xil ma’noga ega edi. Ular qullarni oilaviy kultlarga qaytarishga, ularni «xavfli» ta’limotlardan himoya qilishga va ularni ajratishga intilishdi; ozod Rimliklarga ularni Rim dini, Rim fazilatlari va ularni tiriltirgan Avgust atrofida birlashtirish uchun taqdir tomonidan boshqa insoniyatdan beqiyos ustun qo’yilganligi o’rgatilgan. Knyazlik davrida eski, unutilgan marosimlarni bajarishga e’tibor qaratildi, uzoq vaqtdan beri chirigan ruhoniylar kollejlari qayta tiklandi va Rim qadimiyligi sohasidagi tadqiqotlar rag’batlantirildi. Hatto sevgi lirikasi bilan mashhur bo’lgan shoir Ovid Avgustni mamnun qilish uchun qadimgi Rim dinini mashaqqatli o’rganishni boshladi, uning natijasi Rim bayramlari ro’yxatini o’z ichiga olgan «Fasti» («Taqvim») she’ri edi. ularning kelib chiqishi versiyalarida ular bilan bog’liq marosimlar.
Rim shoirlari. Virgil
Avgustning siyosati o’sha davrning ajoyib shoirlarini o’z ichiga olgan italyan mulkdorlarining keng doiralarida xayrixohlik bilan kutib olindi. Rim antik davri va Avgustni maqtash buyuk shoirlar – Virgil, Horatsi, Tibull, Proportsiy, Ovidiylarning ijodiga singib ketgan, ular Avgustning Agrippadan keyingi eng yaqin do’sti – Mesenas va sobiq «respublikachi» Valeriy Messala homiyligidagi adabiy doiralar a’zolari bo’lgan. . Bu shoirlarning barchasi Italiya shaharlarida tug’ilgan, ba’zilari otliq oilalardan chiqqan. Faqat Horatsiy ozod qilingan odamning o’g’li edi. Ularning ko’pchiligi fuqarolar urushi paytida o’z erlaridan ayrildi. Ikkinchi triumvirat davrida noma’lum shoir bizgacha yetib kelgan, o‘z zaminini egallab olgan faxriylarga ehtirosli nafratga to‘la she’rlar yozdi; u noqonuniy «yomon» egalariga meva bermasligi uchun uni sehrlaydi. Shu bilan birga, Virgil o’zining ekloglaridan birida yangi kelganlar – uning mulkini tortib olgan askarlar haqida shikoyat qiladi; Fuqarolar urushlari tugashi bilan shoir yangi tuzum tarafini oldi. U 30-yillarda allaqachon mashhur bo’lgan bo’lsa-da, uning ishi haqiqatan ham tinchlik kelishi bilan gullab-yashnadi. U tinimsiz sodda qishloq hayoti va Rim qadimiyligini doimo va chuqur o’rganib, hayratda qoldirdi va Avgust odamlarga tinchlik olib keldi va axloqning qadimgi soddaligini tikladi yoki tiklaydi, deb ishondi.

Virgiliyning asosiy asarlaridan birinchisi (42-39-yillarda yozilgan) (Bukoliklar» – qisman Teokrit idillalariga taqlid qilib yozilgan o’nta ekloglar to’plami. Bu to’plamga yuqorida aytib o’tilgan ekloglar ham kiritilgan. Qolgan ekloglar tasvirlangan. tabiat qo‘ynidagi cho‘ponlarning mehr-muhabbat qo‘shiqlari kuylashi, qishloq sukunatini, osoyishtaligini tarannum etishi, qishloq hayoti va dehqonchiligini tarannum etuvchi mavzular bag‘ishlandi. Virjilning yana bir asari «Bukolik» dan ikki-uch yil o’tib yozilgan «Georgiylar» bo’lib, ikkala asar ham hukmron tuyg’ularga to’liq mos keladi va muallif uchun katta shuhrat qozongan, ammo u ishlagan «Eneyid» dostoni. asrlar davomida saqlanib qolgan shon-shuhratni keltirdi, u miloddan avvalgi 19-yilda vafot etguniga qadar Avgustning o’zi ham uning ijodiga qiziqib, she’rning alohida qismlarini tinglagan.
She’r xudolar taqdiriga ko‘ra Italiyada yangi shahar barpo etish va Alba Longa, Romul va Yulianlar oilasi shohlarining ajdodi bo‘lish nasib qilgan Venera o‘g‘li troyalik qahramon Eneyaning sarguzashtlari, sarguzashtlari va janglari haqida hikoya qiladi. Aeneidning 12 ta kitobida Eney o’z otryadi bilan yonayotgan Troyadan qochib, keksa otasi Anchises va o’zining tug’ilgan joyi Penatesni yelkasida ko’tarib, uning yonida uzoq vaqt sarson va muvaffaqiyatsizliklardan keyin o’g’li Askapiy yurgani haqida hikoya qiladi. Aeneas qirolicha Dido hukmronlik qilgan Karfagenga etib boradi, uning ekspluatatsiyalari va sargardonliklari haqidagi hikoyasini tinglab, uni sevib qoldi, lekin Ularning ittifoqi Yupiter tomonidan tarqatib yuborildi, bu esa Aeneasni Italiyada buyuk kelajak kutayotganini eslatib o’tdi. unga Rimning bo’lajak buyuk odamlari va ularning eng buyuklari, to’g’ridan-to’g’ri Eney avlodi – Avgust, «oltin asrni» erga qaytaradi, urushlarni to’xtatadi. ixtilof va Rimning Hindiston va Kaspiy dengizi kuchini kengaytirish Italiyada lotinlar va etrusklar bilan uzoq davom etgan urushdan so’ng, Aeneas qirol Lotinning qizi Laviniyaga uylanadi va lotinlar va troyanlarning yangi qirolligiga asos soladi. .
Butun she’r o’sha paytda Italiyaning hukmron sinfida hukmron bo’lgan g’oyalar va his-tuyg’ular bilan sug’orilgan. Rim va Avgustning kelajakdagi buyukligini Anchises va Yupiterning o’zi ham e’lon qiladi, u rimliklarning yerdagi missiyasini belgilaydi: boshqa xalqlar fan va san’atda kuchliroq bo’lsin; Rimliklarning maqsadi dunyoning hukmdori bo’lish, mag’lublarni ayamaslik va mag’rurlarni bo’ysundirish edi. Rimning buyukligini yaratgan mashhur shaxslar, Virgilning so’zlariga ko’ra, jasorat, qattiq soddalik va taqvodorlik (pietas) bilan kuchli edi. Aeneasning o’zi taqvodorlik namunasidir, bu uning g’alabasini ta’minlaydi. U taqvodorlarning o’liklar shohligiga, muboraklar yurtiga tushganini ko’radi; Fosiqlar esa u yerda dahshatli azob chekadilar. Virjil Rim dinining qadimiy urf-odatlari va marosimlarini, oddiy qishloq hayotini mehr bilan tasvirlaydi. «Aeneid» Rim va Italiyaning hukmron qatlamlari mafkurasini shu qadar yorqin aks ettirganki, u ko’p asrlar davomida rimliklarning sevimli asari bo’lib qolgan. U 5-asrda sharhlangan. n. e., uni shoirlar, tarixchilar va Italiyadagi qabr toshlariga o’yib yozilgan epitaflar mualliflari keltirgan va ular undan Rimning o’tmishini o’rganish uchun foydalanganlar;
Horace
Shoir Goratsi ham kam mashhur emas edi; uning ishida xuddi shunday motivlar yangradi, garchi Virjildagi kabi izchil bo’lmasa ham. U nisbatan kichik hajmdagi asarlar – satiralar, qasidalar, maktublar deb ataladigan lirik she’rlar yozgan. Uning she’rlari rang-barang va nafisdir. Undan oldingi Katullus singari, u yunon shoirlaridan olingan yangi hisoblagichlardan foydalangan va uni lotin tiliga mohirlik bilan qo’llagan. Va u Avgust keltirgan qishloq hayotining tinchligi va quvonchini maqtab, Aktion g’alabasini kuyladi, lekin ko’pincha uning asarlariga boshqa xususiyatlar sirpanib kirdi. U dehqonning o‘zi yetishtirayotgan yerdan nafratlanishini, qullar uch farzand tug‘ilishi uchun ozodlik va’da qilinganiga qaramay, bo‘lajak qullarga jon berishni istamasligini; boy, ziqna, nodon boshlovchilar haqida, foydaga tashnalik va merosga intilish haqida yozadi. Ko‘p yillardan buyon o‘ziga kichik mulk bergan mesenat homiyligidan bahramand bo‘lib, gohida bir zodagonning mijoziga aylanib, ozodlikdan mahrum bo‘lgan shoirning og‘ir ahvoliga ishora qiladi.
Uning ijodida sevgi motivlari, do’stlik, hayot quvonchlaridan bahramand bo’lishga da’vatlar katta o’rin egallagan. U alohida mahorat bilan Rim va qishloq hayotining alohida sahnalari va rasmlarini chizadi. Tarixiy va adabiy nuqtai nazardan uning she’riyat haqidagi yirik she’ri juda muhim – eng qadimgi poetikalardan biridir. Goratsiy shoirning missiyasini juda yuqori baholagan, uning fikricha, o’z zamondoshlarini tarbiyalash va o’z san’atida eng yuqori mahoratga intilish kerak edi. She’rlaridan birida Horatsiy o‘z she’rlari bilan o‘ziga “misdan ham bardoshli” va “ehramdan balandroq” yodgorlik o‘rnatganini va Kapitoliy turgan ekan, uning xotirasi yo‘qolmasligini yozadi.
Rimda she’riyatning mashhurligi; elegik she’rlar. Ovid
Iskandariya shoirlari ruhidagi sevgi she’rlari-elegiyalari o’sha paytda Rimda juda mashhur edi. Respublika davrida juda rivojlangan notiqlik sanʼati jonli siyosiy kurashning toʻxtashi bilan tezda tanazzulga yuz tuta boshladi. Ayniqsa, Avgust va uning safdoshlari ommaviy kutubxonalar tashkil etish, shoir va yozuvchilarning ommaviy chiqishlarini tashkil etish orqali xalq e’tiborini unga tortishga harakat qilgandan keyin iste’dodlilar endi adabiyotga yuzlandilar. Haqiqiy odamlar ham she’r yozgan. Hatto Avgust ham fojia yozishga harakat qildi, ammo muvaffaqiyatga erishmadi. Tibullus va Proportiusning sevgi elegiyalari mashhur edi. Sevganlari bilan birinchi uchrashuv, romandagi qiynalmalar, ehtiros, rashk, xiyonat, ajralish – bularning barchasi she’rlarida o‘z aksini topgan. Qo’shiq matni bilan bir qatorda, ular Avgustning marhamatiga sazovor bo’lishni istagan har bir kishi uchun majburiy bo’lgan mavzularga – knyazlarga xushomadgo’ylik, «oltin asr» va Rimning o’tmishiga hurmat ko’rsatdilar. Bu ma’noda Ovid ayniqsa xarakterlidir. U sevgi motivlarini rivojlantirishni mukammal qildi. U o’zining sevimli Korinna haqida va o’z sevishganlariga xabarlarda his-tuyg’ularini to’kishga majbur qilgan mifologik qahramonlarning sevgisi haqida yozgan. «Metamorfozlar» katta to’plamida u odamlarning hayvonlarga, o’simliklarga, toshlarga aylanishi haqidagi afsonalarni bayon qiladi va o’z ishini ilohiy Qaysarning yulduzga aylanishi bilan yakunlaydi. Va bu erda sevgi epizodlari ayniqsa mahorat bilan ishlangan. Bu she’rlar Rimning olijanob yoshlari orasida juda mashhur bo’lib, ularni hech qanday qonunlar axloqning patriarxal qat’iyligiga qaytara olmaydi. Ovidning nimflari va qahramonlarida Rimlik sayr qiluvchilar o’zlarining zamondoshlari – hetaeralar yoki beparvo turmush qurgan matronalarni tanidilar. Avgust uzoq vaqt davomida Ovidning ishini norozilik bilan kuzatib bordi. Shoir o’zining «Sevgi san’ati» ni yozganida, u ayolni qanday aldash yoki erni aldash bo’yicha maslahatlar bergan va Avgustning nikoh qonunlarini ochiq-oydin masxara qilganida, u Qora dengizdagi Tomi shahriga surgun qilingan. Bekorga u Rimga qayg’uli xabarlar yozdi, kechirim so’radi. U kechirim olmadi va surgunda vafot etdi. Uning Pontusdan o‘z vataniga, yaqinlariga bo‘lgan chuqur sog‘inch bilan sug‘orilgan xabarlari jahon she’riyatining eng sara ijod namunalaridandir.
Proza. «Oltin asr» adabiyotining umumiy xarakteri
Avgust davridagi nasr she’riyat kabi keng namoyish etilmaydi. Bu davrning eng yorqin nasriy yozuvchisi tarixchi Titus Livia edi. U o’zining keng qamrovli Rim tarixini 142 kitobda Virgilning «Eneyid» asari bilan bir xil ruhda yozgan va «haqiqiy rimlik fazilatlari» tufayli kichik shaharchani dunyo hukmdoriga aylantirganlarni hurmat bilan eslagan. Buning uchun Avgust Liviyni Pompeyga hamdardligi uchun kechirdi. To’g’ri, u har doim ham u qadar erkin bo’lmagan – u Brutusni ulug’lagan Labienus va Kassiy Severusning asarlarini yoqishni buyurgan.
Avgust davrida adabiyot gullab-yashnadi, uning rahbari Rim adabiyotining «oltin davri» deb ataldi. U ellinistik shoirlar shakllarining xilma-xilligi va mahoratini Rim hukmron doiralari mafkurasiga yaqin mazmun bilan birlashtirdi. U jahon adabiyotining rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Ammo bu allaqachon Rim adabiyotini tanazzulga olib kelgan xususiyatlarni ko’rsatdi – yozuvchilarning rasmiy mafkuraga qaramligi va olijanob homiylarga yanada og’riqli qaramlik, shaxsiy, sevgi motivlariga bo’lgan ishtiyoq, talqin qilishda erkinlik yo’qligi oqibati. ijtimoiy masalalar, mohir shaklga haddan tashqari ishtiyoq, ichki mazmunga zarar etkazadigan nafis aylanish.