Ko’rish qobiliyati zaif odamlar dunyoni qanday ko’rishadi.

Ko’rish dunyoni idrok etishga qanday ta’sir qiladi? Endi ko’ramiz. Keling, turli xil ko’z kasalliklari bo’lgan odamlar qanday ko’rishlarini ko’rib chiqaylik. 

Ko’rib turganimizdek

Nur birinchi navbatda ko’zning shox pardasiga, gumbazsimon old yuzasiga tushadi. U sinadi va diqqatini qaratadi. Keyin yorug’lik o’quvchi orqali o’tadi, uning diametri yorug’likka qarab o’zgaradi. 

Keyin yorug’lik linzaga, ko’z ichidagi shaffof linzaga tushadi. Ob’ektiv shuningdek yorug’likni retinaga qaratadi. 

Retina ko’zning orqa qismidagi yorug’likka sezgir to’qimalar qatlamidir. U yorug’likni elektr signallariga aylantiradigan fotoreseptorlar, novdalar va konuslarni o’z ichiga oladi. Optik asab signallarni miyaga olib boradi, bu esa ularni tasvirga aylantiradi.

Ushbu bosqichlarning har birida turli xil ko’rish buzilishiga olib keladigan muammolar paydo bo’lishi mumkin.

Qanday ko’rish muammolari mavjud?

Biz Ieronymus Boschning 1510 yildagi «Dunyo zavqlari bog’i»  kartinasi misolidan foydalanib, turli xil ko’rish qobiliyati buzilgan odamlar dunyoni qanday ko’rishlarini ko’rsatishga qaror qildik .

Ko’rish muammosi bo’lmagan odam rasmni shunday ko’radi

Shox parda bilan bog’liq muammolar

Astigmatizm – shox parda yoki linzalarning yorug’lik nurlarini noto’g’ri egishi natijasida ko’zning sinishi xatosi. Ular to’r pardaning bir nuqtasiga e’tibor qaratmaydilar, lekin tarqoq bo’ladilar – shuning uchun tasvir loyqa va buzilgan bo’lib chiqadi. 

Astigmatizm shox pardaning noto’g’ri shakli yoki kamroq tarqalgan ko’z linzalari tufayli yuzaga keladi.

Davolash

Kasallik vaqt o’tishi bilan rivojlanishi mumkin, shuning uchun astigmatizmni ko’zoynak, kontakt linzalari yoki lazer ko’rishni tuzatish kabi jarrohlik yo’li bilan tuzatish kerak . Ko’zoynak va kontakt linzalari ko’rishni yaxshilashga yordam beradi va jarrohlik shox pardaning shaklini o’zgartirishga yordam beradi. 

Astigmatizmli odamlar qanday ko’rishadi?

Ob’ektiv bilan bog’liq muammolar 

Yoshga bog’liq kataraktalar  yoshi bilan ob’ektivning xiralashishi hisoblanadi. Katarakta bilan og’rigan odamlarda ko’rish yomonlashadi va yorug’lik manbalari atrofida porlaydi. 

Davolash

Jarrohlik kataraktni olib tashlash va aniq ko’rishni tiklashning yagona usuli hisoblanadi. Jarrohlik paytida oftalmolog bulutli tabiiy linzalarni olib tashlaydi va uni sun’iy ko’z ichi linzalari bilan almashtiradi. Operatsiya xavfsiz va asoratlar kam uchraydi. 

Kataraktali odamlar qanday ko’rishadi? 

Uzoqni ko’ra olmaslik

Gipermetropiya (uzoqni ko’ra olmaslik) – bu yaqin ob’ektlarning xiralashgan ko’rinishi. Uzoqni ko’rish bilan shox parda va linzalardan o’tadigan yorug’lik nurlari retinaga emas, balki uning orqasiga qaratilgan. 

Bu ko’zning etarlicha uzun emasligi (ko’z olmasining juda qisqa) yoki shox pardaning etarlicha egri bo’lmaganligi sababli yuzaga keladi. 

Ba’zida uzoqni ko’ra olmaslik yoshi bilan paydo bo’ladi. Bu presbiyopiya (yoshga bog’liq uzoqni ko’ra olmaslik) . Bu linzalarning elastikligining pasayishi tufayli yuzaga keladi, bu esa yaqin atrofdagi narsalarga e’tibor qaratishni qiyinlashtiradi. Shifokorlar buni qarishning tabiiy qismi deb hisoblashadi, bu odatda 40 yoshdan boshlanadi.

Presbiyopiyadan farqli o’laroq, gipermetropiya tug’ilishdan yoki hayotning boshida paydo bo’lishi mumkin.

Davolash

Presbiyopiya va uzoqni ko’ra olmaslikni tuzatish uchun ko’zoynak, kontakt linzalari va ko’rishni lazer bilan tuzatish qo’llaniladi. Presbiyopiya bilan og’rigan ba’zi odamlar ko’z qorachig’ini toraytiruvchi, diqqat chuqurligini yaxshilaydigan va yaqin ko’rishni ta’minlaydigan pilokarpin ko’z tomchilaridan foydalanishi mumkin . Uzoqni ko’ra olmaslik darajasi yuqori bo’lgan odamlar uchun linzalarni ko’z ichi linzalari bilan almashtirish foydali bo’lishi mumkin.

Presbiyopiya va uzoqni ko’ra oladigan odamlar qanday ko’rishadi

Miyopi

Miyopi (yaqinni ko’ra olmaslik) odatda 20 yoshdan oldin tashxis qo’yiladigan keng tarqalgan kasallikdir. Miyopiyada yorug’lik to’r pardaga emas, balki uning oldiga qaratiladi. Bu cho’zilgan ko’z shakli yoki haddan tashqari kavisli shox parda tufayli yuzaga keladi.

Miyopi bilan og’rigan odamlar yaqindan yaxshi ko’rishadi, lekin uzoqdan loyqa ko’rishadi. Oftalmologlar hali ham miyopiyaning aniq sababini aniq bilishmaydi, ammo bu irsiy va atrof-muhit omillarining aralashmasi ekanligiga ishonishadi. 

Davolash

Miyopiyani tuzatish uchun ko’zoynak va kontakt linzalari qo’llaniladi. Engil miyopi bo’lgan ba’zi odamlar tungi linzalardan foyda olishlari mumkin – biz bu erda ular haqida yozdik . 18 yoshdan keyin ko’rishni lazer bilan tuzatish mumkin.

Miyopi bo’lgan odamlar qanday ko’rishadi?

Retinal muammolar

Retinaning ajralishi – bu retinaning ko’zning orqa qismidan ajralishi holati. Bu darhol davolanishni talab qiladi. Ko’zlar oldida suzuvchi va yorug’likning to’satdan paydo bo’lishi, shuningdek, lateral ko’rish sohasidagi qorong’ulik yaqinlashib kelayotgan retinal ajralish belgilari bo’lishi mumkin.

Davolash

Eng yaxshi natijalarga erishish uchun davolanishning kombinatsiyasi talab qilinishi mumkin. Retinal yirtiqni yopish uchun lazer terapiyasi yoki kriopeksiya qo’llaniladi. Ba’zida pnevmatik (gaz pufakchasi) retinopeksiyasi amalga oshiriladi – ko’zdagi gaz pufakchasi to’r pardani bosib, bo’shliqni yopadi. 

Retinal dekolmani davolashning yana bir usuli sklerani silikon bandaj yoki qisqich yordamida yopishtirishdir. Ba’zi hollarda yirtiqqa etib borish va uni yopish uchun vitrektomiya – shishasimon hazilni olib tashlash talab qilinadi.

To’r pardasi bo’lgan odamlar qanday ko’rishadi?

Rang ko’rligi fotoreseptorlarning, ayniqsa rangni ko’rish uchun mas’ul bo’lgan konuslarning noto’g’ri ishlashi bilan bog’liq. 

Rang ko’rligining bir necha turlari mavjud: 

  • Qizil va yashilni idrok etishda 4 turdagi buzilishlar;
  • Ko’k va sariq ranglarni idrok etishda 2 turdagi buzilishlar;
  • ranglarni ajrata olmaslik – bu kamdan-kam hollarda.

Davolash

Irsiy rang ko’rligi bo’lgan odamlarni davolash hali mavjud emas. Olingan rang ko’rligi bo’lsa, uning sababi – asosiy kasallik – davolanadi.

Rangni ko’rishning engil shakllari bo’lgan odamlarga mos keladigan maxsus ko’zoynaklar mavjud. Ko’zoynak ranglar orasidagi kontrastni kuchaytiradi, lekin hech qanday yangi ranglarni ko’rishga imkon bermaydi va natijalar odamga qarab farq qiladi. Biroq, ko’zoynak konusning muammolarini tuzatmaydi.

Turli xil rangni ko’rish qobiliyati buzilgan  odam rasmni qanday ko’radi ?

Protanopiya bilan – qizil soyalarni idrok etishning buzilishi

Tritanopiya bilan – ko’k soyalarni idrok etishning buzilishi

Deuteranopiya bilan – yashil soyalarni idrok etishning buzilishi

Moviy konusning monoxromasi bilan – yashil va qizil ranglarni idrok etishning buzilishi

Akromatopsi bilan – barcha soyalarni idrok etishning buzilishi

Ko’z mushaklari va markaziy asab tizimi bilan bog’liq muammolar

Strabismus (strabismus)  – bu bir ko’z boshqa ko’zning yo’nalishidan farq qiladigan yo’nalishga qaraydigan holat. Odatda bolalarda uchraydi, lekin kattalarda ham paydo bo’lishi mumkin. Strabismus natijasida binokulyar ko’rish buziladi, bu ba’zan diplopiya (ikki tomonlama ko’rish) bilan birga keladi. 

Davolash

Strabismus ko’zoynak va kontakt linzalari bilan tuzatiladi. Ko’z mashqlari (ortoptika) strabismusning ayrim turlariga yordam beradi, ayniqsa konvergentsiya etishmovchiligi , bu erda ko’zlar bir vaqtning o’zida yaqin ob’ektlarga ichkariga qaray olmaydi. 

Ba’zi hollarda ko’z tomchilari, malhamlar va botulinum toksin A in’ektsiyalari haddan tashqari faol mushakni zaiflashtirish uchun ishlatiladi. Strabismus ham jarrohlik yo’li bilan davolanadi.

Diplopiya bilan og’rigan odamlar qanday ko’rishadi?

Dangasa ko’z (amblyopiya) – ko’pincha bolalikda paydo bo’ladi va bir ko’z boshqasidan yomonroq ko’rganda rivojlanadi. Miya yomon ko’radigan ko’zni e’tiborsiz qoldira boshlaydi va faqat yaxshi ko’radigan ko’zni ishlatadi. Shu sababli, zaifroq ko’zning ko’rishi vaqt o’tishi bilan yanada yomonlashadi.

Davolash

Ambliyopiyani tuzatish uchun yaxshi ko’radigan ko’zga yamoq qo’yiladi, shunda miya yomon ko’radigan ko’zdan foydalanadi. Shifokor yaxshi ko’radigan ko’zga atropinni ham tushirishi mumkin. Bu yaxshi ko’zdagi tasvirni vaqtincha xiralashtiradi va miyani boshqa ko’zdan foydalanishga o’rgatadi. Ko’zoynak ham ko’rishni to’g’rilash uchun ishlatiladi. Kamdan kam hollarda jarrohlik talab etiladi. 

Ambliyopiya bilan og’rigan odamlar qanday ko’rishadi?

Optik asab bilan bog’liq muammolar 

Glaukoma  – bu ko’zda suyuqlik to’planishi tufayli optik asab shikastlangan kasallik. Ko’z ichi bosimi ortishi tufayli yuzaga keladi. Glaukoma dunyoda ko’rlikning ikkinchi asosiy sababidir.

Davolash

Davolash ko’rishning keyingi yo’qolishini sekinlashtirishi mumkin, ammo yo’qolgan ko’rishni tiklay olmaydi. Shifokor ko’z bosimini pasaytiradigan retsept bo’yicha ko’z tomchilarini buyurishi mumkin. AQSh oziq-ovqat va farmatsevtika idorasi ( FDA ) ko’z tomchilari sifatida mavjud bo’lgan glaukoma dori uchun yangi etkazib berish tizimini tasdiqladi . Endi shifokor asta-sekin eriydigan va bir necha oy davomida ishlaydigan ko’z ichi implantini o’rnatishi mumkin.

Glaukoma bilan og’rigan odam qanday ko’radi?

Natija qanday?

Ko’rish insonning murakkab qobiliyatidir. Vizual buzilishlar idrokga katta ta’sir ko’rsatishi mumkin, ba’zida atrofimizdagi dunyoni buzadi. 

Ko’z kasalliklarini davolashning zamonaviy usullari ko’plab ko’rish buzilishlarini tuzatishga imkon beradi – miyopiyadan tortib to retinal dekolmaga qadar. Ilm-fan va tibbiyotdagi ushbu yutuqlar tufayli odamlar o’zlarining ko’rish qobiliyatini saqlab qolishlari yoki tiklashlari va to’liq hayot kechirishlari mumkin.

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan