Makedoniya va Gretsiya

Makedoniyaning tabiiy sharoiti va aholisi

IV asr o’rtalaridan boshlab. Miloddan avvalgi e. Bolqon yarim orolining shimolida joylashgan yangi quldorlik davlati Makedoniya Gretsiyaning siyosiy hayotida muhim rol oʻynay boshlaydi.

Geografik xususiyatlariga ko’ra Makedoniya odatda ikki qismga bo’linadi: dengizga tutashgan Quyi Makedoniya va tog’li mamlakat Yuqori Makedoniya. Tabiiy sharoit, ayniqsa Quyi Makedoniya, qishloq xo’jaligini rivojlantirish uchun qulay edi. Yuqori Makedoniyada tog’ yonbag’irlarida yaxshi yaylovlarning ko’pligi tufayli chorvachilik rivojlangan. Makedoniya o’rmonlar va foydali qazilmalarga boy edi. Makedoniyani Frakiyadan ajratib turuvchi Strimon daryosi hududidagi kumush va oltin konlari qadimgi davrlarda keng ma’lum bo’lgan.

Makedoniya aholisi frakiyalik, illiriya va yunonlar bilan bog’liq bo’lgan ba’zi qabilalardan iborat edi. Nisbatan erta davrda Makedoniya aholisi yunon madaniyatining kuchli ta’siri ostida bo’lgan va yunon yozuvini qabul qilgan. Makedoniyaliklarning tiliga oid ma’lumotlarning kamligi ularning etnik kelib chiqishi va makedon qabilalarining millat bo’lib shakllanishi jarayonini hal qilishni qiyinlashtiradi. 5-asr boshlarida. Miloddan avvalgi e. Makedoniyada ibtidoiy jamoa tuzumi hali to’liq bartaraf etilmagan edi. Hatto IV asrda ham. Mamlakat aholisining koʻp qismini mayda erkin dehqonlar va chorvadorlar tashkil etgan, ular boshchiligida er-xotin zodagonlari boʻlgan. 4-asr oʻrtalarigacha boʻlgan shaharlar. Makedoniya hududida deyarli yo’q edi; Qullik Gretsiyaga qaraganda ancha kam tarqalgan. Biroq, V asrning ikkinchi yarmidan boshlab. Makedoniyada sinfiy tabaqalanish jarayoni kuchaymoqda.

Makedoniyada davlatning paydo bo’lishi

VI asrda. Makedoniya hududi mustaqil qirollar boshchiligidagi bir necha viloyatlarga bo’lingan. Ushbu hududlarning har birida qurol ko’tarishga qodir makedoniyaliklardan iborat aristokratik kengashlar va xalq yig’inlari mavjud edi. 5-asrda Makedoniyada alohida zodagon oilalar va qirol hukumati o’rtasidagi shiddatli to’qnashuvlar bilan birga siyosiy markazlashuv tendentsiyasi tobora kuchayib bordi. Pirovardida bu jarayon Makedoniya monarxiyasining shakllanishiga olib keldi.

Bu yo’lda muhim qadamni podshoh Aleksandr I (taxminan 495-450) qo’ydi, u butun Quyi Makedoniyani o’z hukmronligi ostida birlashtirib, mamlakatning tog’li qismidagi qirollarni o’ziga qaram qilishga muvaffaq bo’ldi. Yunon-fors urushlari davrida Makedoniya qisqa muddatda forslarga boʻysunishga majbur boʻldi, lekin tez orada oʻz mustaqilligini tikladi. Aleksandr I davrida Makedoniya va Yunoniston shaharlari o’rtasida yaqinroq iqtisodiy va madaniy aloqalar o’rnatildi, bunga Iskandarning taxallusi Philhellen («Yellinlarning do’sti») dalolat beradi. V asrning oxirgi choragida qirol Arxelay (413-399) davrida Makedoniya davlati yanada mustahkamlandi. Qal’alar va yo’llar qurilmoqda, harbiy ishlar va tanga muomalasi sohasida islohotlar olib borilmoqda, shtat poytaxti Aigues shahridan qirg’oqqa yaqinroq, Pella shahriga ko’chirilmoqda, gimnastika musobaqalari yunon tiliga ko’ra joriy etilgan. model va boshqalar Tashqi siyosat sohasida Arxelay asosan Afina bilan ittifoq tuzishga e’tibor qaratdi. Arxelay saroyi keng shuhrat qozongan. Bu erda taniqli rassomlar va shoirlar yashagan, ular orasida Makedoniya mavzulariga «Arxelay» tragediyasini bag’ishlagan mashhur tragediyachi Evripid va rassom Zeuxis ham bor edi.

Arxelay fitnachilar tomonidan o’ldirilganidan keyin Makedoniyada keskin siyosiy kurash avj oldi, bu klan zodagonlarining bir qismining davlatni markazlashtirish siyosatiga yo’l qo’ymaslik istagi tufayli yuzaga keldi. Uning qo’shnilari Makedoniyaning zaiflashuvidan foydalanishga harakat qilishdi, ammo shunga qaramay, Makedoniya davlati bu urinishlarga qarshilik ko’rsatishga kuch topdi.

Filipp II islohotlari

Makedoniyaning vaqtinchalik zaiflashuv davrining oxiri o’sha davrning eng iste’dodli siyosiy va harbiy arboblaridan biri Filipp II (359-336) ning qo’shilishi bilan bir vaqtga to’g’ri keldi.

Filipp hukmronligi davrida Makedoniya Bolqon yarim orolidagi eng yirik davlatga aylandi. Aristokratik kengash – geteroslar kengashi («qirol o’rtoqlari») va xalq yig’ini nihoyat qirol hokimiyatiga bo’ysundirildi. Yuqori Makedoniyaning yarim mustaqil aristokratik mulklarini yo’q qilib, shaharlar qurilishini va savdoni rivojlantirishni qo’llab-quvvatlab, Filipp oilaviy zodagonlar ta’siriga kuchli zarba berdi. Shu bilan birga u saroyga yaqin zodagonlar doiralariga, shaharlardagi savdo va hunarmand qatlamlarga, eng gullab-yashnagan dehqonlarga tayangan.

Filipp davrida bir qator islohotlar amalga oshirildi. Ulardan eng muhimi harbiy islohot edi. Makedoniya armiyasining asosini og’ir qurollangan piyoda askarlarda xizmat qilgan erkin dehqonlar tashkil etishda davom etdi. Filipp piyoda askarlarini qayta tashkil qildi va undan 16 yoki undan ortiq qatorga yetib, yunonchadan ko’proq ixchamligi va shakllanish chuqurligi bilan ajralib turadigan mashhur Makedoniya falanksini yaratdi. Jangchilar maxsus makedoniya nayzasi – uzunligi 5 m ga etgan sarissa bilan qurollangan edi. Birinchi qatordagi jangchilarning nayzalari kaltaroq edi, lekin falanjlar safi chuqurlashgani sari cho‘zilib ketar, orqa qatordagi falangistlar esa oldingilarning yelkasiga sarisalarini qo‘yardilar. Falanx shakllanishining oldida shunday qilib, butun nayza o’rmoni bor edi. Bunday qurollar phalanxni bir butunga aylantirdi, lekin shu bilan birga tezda qayta qurishni qiyinlashtirdi. Ushbu kamchilikni qoplash uchun qanotlarga engil qurollangan jangchilar otryadlari joylashtirildi. Og’ir otliqlar, avvalgidek, aristokratlar – heteroslardan iborat edi. Falanxga tayanib, otliqlar va engil qurolli kuchlar yanada muvaffaqiyatli manevr qilishlari mumkin edi. Makedoniya armiyasi qamal uskunalari bilan yaxshi jihozlangan edi: katapultlar, qo’chqorlar, qamal minoralari va boshqalar Makedoniya 4-asrning 50-yillarida. Miloddan avvalgi e. Pangeya tog’larida oltin konlarini qo’lga kiritdi, buning natijasida oltinning katta zaxiralari Filipp qo’lida to’plangan. Bu unga oltin va kumush tangalarning bir vaqtning o’zida muomalasiga qurilgan, qat’iy belgilangan kurs bo’yicha almashtiriladigan pul tizimini joriy etish imkonini berdi. Moliyaviy islohot savdo rivojlanishiga yordam berdi. Makedoniya armiyasining keyingi harbiy muvaffaqiyatlarida katta mablag’ zaxirasining to’planishi muhim rol o’ynadi. Filipp bejiz aytilmagan, oltin yuklangan eshak, uning oldida har qanday qal’aning eshiklari ochiladi.

Xalkidiki va Frakiyadagi harbiy harakatlar. «Muqaddas» urush

Kuchli armiyaning yaratilishi va mablag’larning to’planishi Filippga agressiv siyosatni boshlashga imkon berdi. Uning asosiy maqsadi dengizga o’tish edi. Shu vaqtgacha Makedoniyada bitta yaxshi port yo’q edi. Dengizga erkin chiqish Makedoniya savdosining rivojlanishi va faol tashqi siyosatining asosiy sharti edi.

Makedoniya bilan chegaradosh qirg’oq bo’yidagi yunon davlatlarining aksariyati, ilgari Xalkidiki shahri ikkinchi Afina dengiz ligasining bir qismi edi, shuning uchun ularga qarshi har qanday harakat muqarrar ravishda Afina va butun ittifoq bilan ziddiyatga olib keladi. Faqat Strimon daryosining og’zida joylashgan Amfipolis mustaqil edi. Mohir diplomatik tayyorgarlik tufayli Filipp Afinaning vaqtinchalik betarafligini ta’minladi va Amfipolni egalladi (miloddan avvalgi 357 yil). Keyin, Afina va uning sobiq ittifoqchilari o’rtasidagi urushdan foydalanib, u tezda Pidna va Potideyani zabt etdi va Xalkidiya shaharlarining eng kattasi Olintos bilan ittifoq tuzdi. Shu bilan birga, Frakiya qirg’oqlarining keng chizig’i bosib olindi, u erda makedoniyaliklar Filippi deb nomlangan yangi shaharga asos solishdi; Keyinchalik Makedoniya Frakiyaning qolgan qismini o’ziga bo’ysundirdi.

Qayta tashkil etilgan Makedoniya armiyasining muvaffaqiyatlari va boy Pangean plasterlarining qo’lga olinishi Makedoniyaga Gretsiyaning ichki ishlariga faol aralashish va «muqaddas» urushda qatnashish imkoniyatini berdi. Qadimgi yunonlar «muqaddas» urushlar deb atashgan, ularning rasmiy maqsadi ma’bad manfaatlarini himoya qilish edi. O’sha paytda bunday urush Delfi ibodatxonasiga tegishli bo’lgan hududning bir qismini, keyin esa butun xazinasini egallab olgan fokianlar ustidan boshlandi. Thebes ta’siri ostida bir necha yunon qabilalarining diniy ittifoqi bo’lgan Amfiktioniya fokiylarga qarshi «muqaddas» urush e’lon qildi. Biroq, ular qo’lga kiritilgan mablag’lar bilan katta qo’shin yolladilar va ular yordamida raqiblarini bir qator mag’lubiyatga uchratishdi. Filipp amfiktonlarning taklifiga binoan fokiylarga qarshi qo’shinlarni harakatga keltirdi. Bir qancha muvaffaqiyatsizliklardan so‘ng makedoniyaliklar Fesaliyada (miloddan avvalgi 352 yil) Fokiya qo‘shinini mag‘lub etib, Markaziy Yunonistonda mustahkam o‘rnashib olish uchun Termopiladan o‘tishga harakat qiladilar. Biroq, afinaliklar Termopilada ularning yo’lini to’sib qo’yishdi va Filipp Shimoliy Gretsiyada, birinchi navbatda, Fesaliyada siyosiy hukmronlikni ta’minlab, chekinishni tanladi.

Makedoniya va makedoniyaga qarshi partiyalarning Afinadagi kurashi

Filippning tajovuzkor harakatlari butun Gretsiyani, ayniqsa, Xalkidiki shaharlarini xavotirga soldi. Agar Makedoniya muvaffaqiyat qozonishda davom etsa, ularning mustaqil yashash kunlari sanoqli bo’lar edi. Bu xavf-xatar oldida Olintos va boshqa Xalkidiy shaharlari Afinaga yaqinlashib, hal qiluvchi kurashga tayyorlana boshladilar. Miloddan avvalgi 349 yilda. e. Makedoniya qo’shinlari Olintosga ko’chib o’tdilar. Afina demokratiyasining yetakchisi va antik davrning eng buyuk notiqi Demosfen Filipp hozir daf qilinmasa, u tez orada butun Yunonistonni o’ziga bo’ysundirishini tushundi va o’z vatandoshlarini Olinf urushiga zudlik bilan va faol aralashishga chaqirdi. Gretsiyaning boshqa shaharlaridagi demokratik doiralarning kayfiyati ham xuddi shunday edi.

Biroq, Demosfenning Afina ichida ko’plab raqiblari bor edi. Oligarxik guruhlar asosiy yovuzlikni Filippda va hatto siyosiy mustaqillikni yo’qotish xavfida emas, balki birinchi navbatda «yaxshi niyatli» badavlat fuqarolarga tobora ko’proq qarshi chiqqan shahar kambag’allari massasida ko’rdilar. Oligarxlarning fikrlarini bildirgan afinalik notiq Isokrat bu vaqtda butun bir siyosiy dasturni ilgari surdi. Gretsiyada normal iqtisodiy va siyosiy hayotni tiklash uchun yunon shaharlari har qanday narxda va har kimning atrofida birlashishi kerak. Shunda yunonlar umumiy kuchlari bilan o‘zlarining azaliy dushmani – Fors davlatiga qarshi turishlari mumkin edi. Sharqiy hududlarni bosib olish yunon hunarmandchiligi va savdosi uchun keng istiqbollarni ochishi kerak va, eng muhimi, «ortiqcha» odamlar o’z kuchlaridan foydalanadilar va Gretsiyani o’zlarining mavjudligidan xalos qiladilar. Isokrat va uning tarafdorlari nuqtai nazaridan – va Demosfenning qasamyodli dushmani, notiq Eschines ham bu yo’nalishga qo’shildi – Makedoniya va Filipp yunonlarni sharqiy yurishda boshqara oladigan kuch bo’lishi mumkin edi.

Demosfenning hamfikrlari, xuddi o‘zi kabi, yunon shahar-davlatlari o‘z kuchlarini birlashtirgandagina mustaqilligini saqlab qolishlariga ishonganlar, lekin Isokratdan farqli o‘laroq, Demosfen Filipp atrofida emas, balki Filippga qarshi to‘planishga chaqirgan. U Makedoniya qiroliga va uning siyosatiga qarshi chiqishlarida bu g’oyani tinimsiz targ’ib qildi va shuning uchun bu nomni oldi (Afinada shunday qilib, ikki guruh paydo bo’ldi: anti-makedon, demokratik, Demosfen boshchiligidagi va makedoniyaparast, oligarxik). , Aeschines, Isocrates va boshqalar boshchiligida. Shunga o’xshash guruhlar boshqa yunon shaharlarida ham mavjud edi.

Makedoniya qo’shinlari Olintosni qamal qilganda, Afina cherkovida Demosfenning nuqtai nazari g’alaba qozondi. Olintga yordam berish to’g’risida qaror qabul qilindi va uzoq tanaffusdan keyin birinchi marta yollanma askarlardan emas, balki fuqarolardan iborat bo’linmalar jalb qilindi. Ammo afinaliklar juda kech edi. Miloddan avvalgi 348 yilda. e. Makedoniya qo’shinlari Olynthosni egallab, uni yer bilan yakson qildilar.

Demosfen. Poliektus haykali. III asr Miloddan avvalgi e. Rim nusxasi. Marmar.

Bu voqealarning barchasi Afinada kuchli taassurot qoldirdi. Makedoniya bilan keyingi kurash muvaffaqiyatsizlikka uchragandek tuyula boshladi. Ustunlik makedoniyaparast guruh tomoniga o’tdi. Uning rahbarlaridan biri Filokrat Filippga u bilan tinchlik muzokaralarini boshlash uchun rasmiy vakolat bilan yuborilgan. Makedoniya hali dengizda kuchli emasligi va Afina floti yana Gretsiyada eng kuchli bo’lganligi sababli, Filipp Filokratlar bilan yarim yo’lda uchrashish uchun barcha asoslarga ega edi.

Filokratlar tinchligi (miloddan avvalgi 346 yil) o’sha davrga kelib yuzaga kelgan vaziyatni tan olish shartlari bilan tuzilgan. Afinaliklar uchun bu sharoitlar juda noqulay edi: ular Frakiya sohilidagi barcha mulklarini yo’qotish bilan kelishib olishlari kerak edi.

Chaeronea jangi va Korinf Kongressi

Filokratlar tinchligi tugagandan so’ng, Makedoniya qo’shinlari Fokis hududiga kirib, Tebanlar bilan birgalikda fokiylarni butunlay mag’lub etishdi. Amfiktonlar kengashida fokianlar Delfiy amfiktoniyasidan haydab chiqarildi va bo’shatilgan joy Filippga «muqaddas» urushda qatnashgani uchun berildi. Biroq, Filipp miloddan avvalgi 340 yilda o’z zimmasiga olganida. e. Hellespontga yurish va uning qirg’og’ida joylashgan Perinth shahrini qamal qilish, yunonlarning kayfiyatida keskin o’zgarishlar yuz berdi. Makedoniyaning bo’g’ozni o’z nazoratiga olish istagi Qora dengiz donini import qilgan barcha yunon shaharlarining manfaatlariga ta’sir qildi. Ushbu haqiqiy tahdid oldida Afinada oldingi barcha kelishmovchiliklar to’xtadi. Ustunlik yana Demosfen boshchiligidagi demokratik guruh tomoniga o’tdi. Afina Milliy Assambleyasi Makedoniyaga urush e’lon qildi. Afinaliklar o’z flotini Xellespontga jo’natdilar. Vizantiya yaqinida dengiz jangi bo’lib o’tdi, u erda Makedoniya floti butunlay mag’lub bo’ldi. Afinada g’alaba haqidagi xabar shodlikka sabab bo’ldi. Dengizdagi kuchsizligini ko’rsatgan Makedoniyaning bu yirik harbiy muvaffaqiyatsizligi uning kengayishining keyingi rivojlanishini to’xtatishiga umid bor edi.

Biroq, bu hisob-kitoblar amalga oshmadi. Ko’p o’tmay, Makedoniyaning yunon ishlariga aralashuvi uchun yana sabab paydo bo’ldi, Filip bundan foydalana olmadi. Amfiktonlar tomonidan Lokrian Amfissa shahriga qarshi e’lon qilingan yangi «muqaddas» urush boshlandi. Phdlippus g’ayrioddiy tezlik bilan va yunonlarning hech qanday chaqirig’isiz o’z qo’shinlarini Termopila dovoni orqali olib bordi, go’yo Amfissa bilan ishlashda yordam berish uchun. Makedoniya qo’shinlari kutilmaganda Markaziy Yunonistonda to’planib qolganda, yunon shahar-davlatlarining taqdiri masalasi hal qilinayotgani ma’lum bo’ldi.

Makedoniyaga qarshi yunon davlatlarining koalitsiyasi vujudga keldi, uning tarkibiga Korinf, Megara, hattoki Afina va Fiva kabi davlatlar ham kirgan, ular tez-tez bir-biri bilan urushib turgan. Miloddan avvalgi 338 yilda. e. Boeotiyaning Xaeroneya shahri yaqinida qonli jang bo’lib, unda yunon qo’shinlari mag’lubiyatga uchradi. Chaeronea jangi voqealar rivojlanishida burilish nuqtasi bo’ldi. Yunon davlatlarining qarshiligi sindirildi. Barcha shaharlarda hokimiyat tepasiga oligarxik guruhlar keldi. Faqat afinaliklar ularni shafqatsiz qatag’on kutayotganiga ishonib, mudofaa uchun qizg’in tayyorgarlik ko’rishni boshladilar. Biroq, ularga nisbatan yumshoq shartlarda tinchlik taklif qilindi. Bu Filippning aqlli siyosiy harakati edi; Tinchlik shartnomasi tuzilgandan so’ng, Makedoniyaparast guruh Afinada hukmronlik qildi.

Chaeronea jangidagi Theban jangchilari va ularning ittifoqchilariga dafn etilgan yodgorlik. IV asr oxiri Miloddan avvalgi e. Marmar.

Makedoniyaning gʻalabasi Korinfda boʻlib oʻtgan kongressda (miloddan avvalgi 337 yil) mustahkamlandi, unda Spartadan tashqari barcha yunon davlatlari ishtirok etdi. Qurultoyda umuminsoniy tinchlik va yunonlar oʻrtasida urushlar taqiqlanishi tantanali ravishda eʼlon qilindi, dengizda harakatlanish erkinligi eʼlon qilindi, birgalikdagi saʼy-harakatlar bilan qaroqchilikka barham berish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi, yunon davlatlarining mustaqilligi tantanali ravishda eʼlon qilindi, Panellen ittifoqi tuzildi. Kongress qarorlari mulkni musodara qilish, yerlarni qayta taqsimlash, qarzlarni bekor qilish va qullarni siyosiy toʻntarishlar uchun ishlatish maqsadida ozod qilishni taqiqlagan. Va nihoyat, Forsga qarshi kampaniya o’tkazish qarori qabul qilindi. Qurultoy qarorlari Isokrat dasturining o’ziga xos tarzda amalga oshirilishi edi. Ular ko’rsatdiki, Makedoniya haqiqatda Yunonistonni o’ziga bo’ysundirib, demokratik harakatni bo’g’ib, bir vaqtning o’zida yunonlarning turli qatlamlarida hali ham yashab kelayotgan umumgrek birligi shiorini va Forsga qarshi kurash an’analaridan mohirona foydalangan. aholi.

Rasmiy ravishda, Korinf Kongressining qarorlari yunonlarning o’zlarining «yaxshi irodasi» masalasi edi. Filipp ittifoqchilarning birlashgan harbiy kuchlarining bosh qo’mondoni etib saylangan bo’lsa-da, Makedoniya hatto Panhellen Ittifoqiga qo’shilmadi. Aslida, Gretsiyaning ko’plab shaharlarida Filippga bo’ysunuvchi Makedoniya tarafdori oligarxiya hukumatlari allaqachon hokimiyat tepasida edi, Fiva, Korinf va Xalkis kabi boshqalarida Makedon garnizonlari mavjud edi.

Makedoniyaning Gretsiya ustidan gegemonligini tasdiqlash bir qator vaziyatlarda izohlanadi. Yunoniston davlatlari ko’p o’n yillar davom etgan polis tizimidagi chuqur inqiroz tufayli vayron bo’ldi. Ularning mudofaa kuchlari o’zaro urushlar tufayli zaiflashdi; yunon davlatlarining hech biri gegemonlikka erisha olmadi, chunki u yoki bu shaharning o’z gegemonligini o’rnatish istagiga javoban vujudga kelgan shaharlar ittifoqi bu urinishlarning barchasini barbod qildi. Makedoniyaning afzalligi shundaki, bu yerda quldorlik jamiyatining qarama-qarshiliklari hali u qadar keskinlashmagan edi, buning natijasida yunon davlatlari bilan to’qnashuvda Makedoniya nisbatan osonlik bilan g’alaba qozondi.

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan