Miloddan avvalgi 1-ming yillikning birinchi yarmiga kelib. e. Shimoliy Hindistonda yashovchi qabilalar va millatlarning aksariyati allaqachon sinfiy jamiyatni shakllantirgan va bu hududning ko’p qismida ko’plab mayda quldor davlatlar mavjud edi. Miloddan avvalgi 1-ming yillikning birinchi yarmi. Miloddan avvalgi – qadimgi hind davlatlari o’rtasidagi doimiy urushlar, alohida davlatlarning paydo bo’lishi va parchalanishi, hukmronlik qilayotgan sulolalarning siyosiy maydondan kuchayishi va yo’qolishi.
VI-IV asrlarda Shimoliy Hindiston. Miloddan avvalgi e.
6-asr boshlarida. Miloddan avvalgi e. Shimoliy Hindistonda, afsonaga ko’ra, 16 ta muhim shtat mavjud edi. Ulardan eng muhimlari: Anga – Gang daryosining quyi oqimida; Videha shtati, 7-asrga kelib. aftidan Breeches nomi bilan mashhur bo’ldi; Magadha – hozirgi Bihar shtati hududida; Gang daryosining yuqori oqimida – Kashi, Koshala va Vatsa; Gangning yuqori oqimi boʻylab — Panchala davlati va Jamnaning yuqori oqimi boʻylab — Kurus; Avanti shtati Markaziy Hindistonda Malva platosida joylashgan edi. Ushbu shtatlarning aksariyatida monarxiya boshqaruv tizimi mavjud edi, faqat Briji Lichchavi qabilasining zodagonlari boshchiligidagi oligarxik qabila konfederatsiyasi edi.
Quldorlik munosabatlarining kuchayishi va ijtimoiy qarama-qarshiliklarning kuchayishi bilan bog’liq bo’lgan iqtisodiyotning rivojlanishi yirik siyosiy birlashmalarni shakllantirish zaruriyatini keltirib chiqardi. Shuning uchun VI-IV asrlarda. Shimoliy Hindiston shtatlari oʻrtasida siyosiy hukmronlik uchun kurash kuchaymoqda. Doimiy o’zaro urushlar natijasida davlatlar paydo bo’ldi

Koshala va Magadha. Koshala qirollari Kashi, Vatsuni oʻziga boʻysundirib, oʻz kuchlarini Himoloy togʻ etaklarigacha choʻzdilar. Magadxa davlatining yuksalishi 6-asr oʻrtalarida boshlangan. Miloddan avvalgi e., 7-asr o’rtalarida Magadxada o’zini o’rnatgan Shayshunaga sulolasidan Bimbisara (543-491) hukmronligidan beri. Miloddan avvalgi e. Bimbisara o’z hokimiyatini davlat ichida mustahkamladi va Angani zabt etdi. Uning vorisi Ajatashatru, miloddan avvalgi 491 yildan 459 yilgacha hukmronlik qilgan. e., turli muvaffaqiyatlar bilan davom etgan o’jar va ko’p yillik kurashdan so’ng, u Koshalani mag’lub etdi, uning hisobidan Magadha hududini kengaytirdi va Koshala ittifoqchisi Bridjini bo’ysundirdi. Buning natijasida Magadxa Shimoliy Hindistondagi eng kuchli davlatga aylanadi va uning poytaxti Pataliputra (hozirgi Patna, Bixar shtati) Hindistonning eng yirik va eng boy shahriga aylanadi.
Ajatashatru avlodlari taxminan yuz yil davomida Magadhada hokimiyatni ushlab turishgan. Bu davr haqidagi ma’lumotlar juda chalkash va noaniq. Magadhaning hududiy kengayishi davom etdi, deb ishonishga asos bor; Buddist adabiyotidan olingan ma’lumotlar uni Kalashoka hukmronligi (miloddan avvalgi IV asrning birinchi yarmi) bilan bog’laydi. IV asr o’rtalariga kelib. Miloddan avvalgi e. Magadha qirollarining hokimiyati butun Shimoliy-Sharqiy va Markaziy Hindistonga tarqaldi. Kalashokadan ko’p o’tmay (taxminan 364 yil), Magadhadagi hokimiyatni sudra varnasidan kelib chiqqan va yangi sulola – Nandalar sulolasiga asos solgan sartarosh Maxapadma Nanda egallab oldi. U baquvvat hukmdor va jangchi edi va ehtimol butun Gang vodiysini hamda Gang daryosining janubidagi Markaziy Hindiston shtatlarini bo’ysundirishni yakunlagan.
Makedoniya istilosi
6-asrdan boshlab Miloddan avvalgi e. Hindiston Oʻrta Osiyo va Eron xalqlari bilan yaqinroq aloqada boʻla boshlaydi. Masalan, Doro I 519-518 yillarda ma’lum. Miloddan avvalgi e. Hind daryosi boʻyidagi hududning bir qismini oʻziga boʻysundirganligi va hind satrapligi yakuniy barbod boʻlgunga qadar Fors Ahamoniylar davlati tarkibida boʻlganligi (garchi miloddan avvalgi IV asrda, ehtimol, faqat nominal). Fors podsholari qoʻshinlarida yunonlar bilan jang qilgan hind jangchilari boʻlganligi ham maʼlum. O’shandan beri Hindiston haqidagi ma’lumotlar, aksariyati ishonchsiz bo’lib, Evropaga tobora ko’proq kirib bordi. Aynan shu vaqtdan boshlab O’rta er dengizi xalqlari Hindistonning «mo»jizalar mamlakati» haqidagi an’anaviy g’oyasini rivojlantira boshladilar.
Bosqinchilarning to‘ymas ochko‘zligini qo‘zg‘atgan Hindistonning boyligi haqidagi bo‘rttirilgan mish-mishlar Fors davlatini o‘ziga bo‘ysundirgan makedoniyaliklar va yunonlarni miloddan avvalgi 327-yilda o‘z zimmasiga olishga undadi. e. Hindistonga sayohat. Safar juda ehtiyotkorlik bilan tayyorlangan.
Miloddan avvalgi 326 yil bahorida Panjob. e. Bosqinga uchragan Hindistonning asosiy hududlaridan birinchisi, u o’sha paytda ko’plab kichik shtatlarga bo’lingan edi. Ularning eng muhimlari qirollari Taxilus va Porus bo’lgan davlatlar edi, chunki ularni yunonlar atashgan. Taxilus Iskandarga ixtiyoriy ravishda bo’ysundi, chunki u Porus bilan dushman edi va raqibiga qarshi kurashda Iskandardan yordam topishga umid qildi. Porus, yuqorida aytib o’tilganidek, Jelama daryosi bo’yida (yunonlar orasida Hidaspes) shiddatli jangda mag’lubiyatga uchradi, yarador va asirga olindi.
Iskandar asirga olingan Porusdan va Magadhadan qochgan bir Chandraguptadan Magadha shohi 200 ming piyoda, 20 ming otliq, 2 ming jang aravasi va 3 ming fildan iborat kuchli armiyaga ega ekanligi haqida ma’lumot olib, shunga ishondi. Gang vodiysidagi yurishining yakuniy muvaffaqiyati, chunki u qirol Dhana Nanda unchalik mustahkam o’tirmaganligini bilar edi. taxt. Ammo Iskandarning armiyasi muvaffaqiyatga ishonchini baham ko’rmadi va Beas daryosi orqasida yurishni davom ettirishdan qat’iy bosh tortdi (yunonlar orasida Gifazis). Hindlarning o’jar qarshiliklari, shekilli, Iskandar askarlarida katta taassurot qoldirdi va ko’p yillik kampaniyadan charchash ham o’z ta’sirini o’tkazdi. Ehtimol, Hindiston, hech bo’lmaganda uning shimoli-g’arbiy qismi kampaniya boshida kutilgandek boy talonchilik va daromad ob’ekti bo’lishdan yiroq bo’lib qolgani ham muhim rol o’ynagan (ishtirokchilarning eslatmalari). kampaniyada Hindistonda oltin va zargarlik buyumlari musodara qilingani haqida gapirilmagan). Iskandar chekinishga majbur bo‘ldi.
Sind va Panjob (Jhelum g’arbi) ning tobe hududlaridan Aleksandr tomonidan ikkita satraplik yaratilgan; Hududning qolgan qismida mahalliy hukmdorlar qolgan, ular endi satraplarga qaram bo’lib qolgan. Iskandar qoʻshini Hindistonga joʻnab ketganidan soʻng darhol makedoniyaliklarning oʻzlari oʻrtasida tartibsizliklar va hindlarning makedoniyaga qarshi qoʻzgʻolonlari boshlandi; buning natijasi bosqinchilarning mamlakatdan tezda quvib chiqarilishi edi.
Iskandarning yurishi Hindiston uchun Yaqin Sharq va Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun muhim voqea bo’lmadi. Bosqinchilar mamlakatda bor-yo’g’i bir necha yil qolib, uning nisbatan kichik qismini o’ziga bo’ysundirdilar, bu ham siyosiy va iqtisodiy nuqtai nazardan ahamiyatsiz edi. Shunga qaramay, bu kampaniya Hindiston uchun izsiz qolmadi. Shu vaqtdan boshlab Hindiston xalqaro munosabatlar tizimida tobora muhim rol o’ynay boshladi; Hindiston va O’rta er dengizi mamlakatlari o’rtasidagi quruqlik savdosi oshdi; hind qirollari bilan ellinistik davlatlar, keyinroq Rim qirollari oʻrtasida elchixonalar almashinuvi tobora keng tarqalgan. O’rta er dengizi mamlakatlari Hindiston bilan Iskandar kampaniyasi ishtirokchilarining hikoyalari, eslatmalari va xotiralari tufayli yaxshiroq tanishdilar.
Muryev imperiyasining tashkil topishi
Makedoniya garnizonlarining Hindistondan quvib chiqarilishiga olib kelgan Makedoniyaga qarshi qoʻzgʻolonga yuqorida tilga olingan Chandragupta boshchilik qildi. Hindiston tarixidagi eng ajoyib davlat arboblaridan biri Chandraguptaning xotirasi xalq xotirasida mustahkam saqlanib qoldi. Ammo u va uning faoliyati haqida ishonchli ma’lumotlar juda kam. Afsonaga ko’ra, u olijanob tug’ilish bilan ajralib turmagan, Sudra varnasiga tegishli va hamma narsa uchun o’ziga va ajoyib qobiliyatlariga qarzdor. Yoshligida u Magadha qiroli Dhan Panda qo’l ostida xizmat qilgan, ammo qirol bilan ba’zi to’qnashuvlar natijasida Panjobga qochib ketgan. Bu yerda u Iskandar Zulqarnayn bilan uchrashdi. Ehtimol, makedoniyaliklarning so’nggi quvg’in qilinishidan oldin (taxminan miloddan avvalgi 324 yil) yoki haydab chiqarilgandan so’ng (tadqiqotchilar bu masala bo’yicha turli fikrlarga ega) u Magadhada yurish uyushtirdi, Dhana Nandani ag’darib tashladi va taxtni o’zi egalladi va shu bilan boshlanishini belgiladi. Qadimgi Hindiston tarixidagi eng qudratli davlatning shakllanishi bilan bog’liq bo’lgan sulolaning. Chandraguptaning familiyasidan keyin u asos solgan sulola Maurya deb atalgan. Nanda sulolasining ag’darilishi va Chandraguptaning qo’shilishida katta rolni braxman Kautilya (Chanakya) o’ynaganligi haqida ma’lumotlar bor, u keyinchalik taniqli davlat arbobi va kuchli qirol hokimiyatining tarafdori bo’lgan Chandraguptaning bosh maslahatchisi lavozimini egallagan.
Chandragupta, ehtimol, butun Shimoliy Hindistonni o’ziga bo’ysundirishga muvaffaq bo’ldi, ammo uning tajovuzkor harakatlari haqida deyarli hech qanday aniq ma’lumot bizga etib bormadi. Uning hukmronligi davrida yunon-makedoniyaliklar bilan yana bir to’qnashuv bo’ldi. Miloddan avvalgi 305 yil atrofida e. Selevk I Iskandar Zulqarnaynning yurishini takrorlashga harakat qildi, lekin u Hindistonga bostirib kirganida, Shimoliy Hindiston allaqachon birlashgan edi, chunki u butunlay boshqacha siyosiy vaziyatga duch keldi. Selevk va Chandragupta o’rtasidagi urush tafsilotlari bizga noma’lum. Ular o’rtasida tuzilgan tinchlik shartnomasi shartlari Selevkning yurishi muvaffaqiyatsiz bo’lganligini ko’rsatadi. Selevk zamonaviy Afg’oniston va Balujistonga to’g’ri keladigan muhim hududlarni Chandraguptaga berdi va qizini Hindiston qiroliga xotinlikka berdi, Chandragupta esa Selevkning keyingi urushlarida muhim rol o’ynagan 500 ta urush filini berdi.
Chandragupta, ehtimol, miloddan avvalgi 298 yilda vafot etgan. e. Uning ismidan tashqari, uning vorisi va o’g’li Bindusara haqida deyarli hech narsa ma’lum emas. Taxmin qilish mumkinki, u nafaqat o’zining barcha mulklarini saqlab qoldi, balki ularni Janubiy Hindiston shtatlari hisobiga sezilarli darajada kengaytirdi. Ehtimol, Bindusara faol tajovuzkor faoliyatining aksi uning «dushmanlarni yo’q qiluvchi» degan ma’noni anglatuvchi Amitragata laqabidir.
Uning o’g’li Ashoka (taxminan 273-236) qo’shilishidan oldin shtatning shimoli-g’arbiy qismida, keyin esa g’arbiy qismida gubernator bo’lgan. Ashoka otasidan ulkan davlatni meros qilib oldi. Hukmronligi davrida u Janubiy Hindistonning yana bir shtatini – Kalinga (hozirgi Orissa)ni qoʻshib oldi. «Bir yuz ellik ming odam u yerdan haydab yuborildi, yuz ming kishi o’ldirildi va yana bir necha bor o’ldi», deydi Ashokaning o’zi bu haqda o’z davridan saqlanib qolgan yozuvlardan birida. Kalinga bo’ysunishi bilan Ashokaning kuchi yarim orolning o’ta janubiy qismi bundan mustasno, butun Hindistonga tarqaldi.