Qulchilik tsivilizatsiyasi dunyosi bilan bir vaqtda va yonma-yon Yevropa, Oʻrta Osiyo va Sibirning bepoyon maydonlarida yashagan koʻchmanchi, yarim koʻchmanchi va oʻtroq qabilalar va millatlar dunyosi mavjud edi.
Qadimgi davrlarda alohida mamlakatlar va xalqlarning tarixiy taraqqiyoti nihoyatda notekis kechgan. O’z davri uchun yuqori bo’lgan quldorlik tsivilizatsiyasining cho’ntaklari mavjud bo’lgan bir paytda, insoniyatning katta qismi hali ham ibtidoiy jamoa tuzumi bosqichini yoki uning parchalanishining turli bosqichlarini boshidan kechirayotgan edi.
Bu qabilalar va elatlar o‘zlarining keyingi tarixiy taraqqiyotida bir vaqtning o‘zida sinfiy jamiyat va davlat tashkil topish bosqichiga yetib bormaganlar. Ulardan ba’zilari uchun ibtidoiy jamoa munosabatlarining parchalanish davri bizning eramizning boshlari yoki birinchi asrlarigacha davom etadi (masalan, keltlar, nemislar, slavyanlar va boshqalar uchun), boshqalari uchun u ancha oldin – 4-da tugaydi. 3-asrlar. Miloddan avvalgi e. (masalan, Qora dengiz mintaqasi, Zaqafqaziya va boshqalarning ayrim qabilalari uchun).
Quldorlik jamiyatlari tarixi atrofdagi qabilalarning rivojlanish tarixi bilan chambarchas bog’liq. Quldor davlatlarning hukmron tabaqalarining ushbu qabilalarga munosabati, birinchi navbatda, ular qullar armiyasini to’ldirish manbai bo’lib xizmat qilganligi va uning barcha ko’rinishlarida – hududiy egallab olish, majburiy mustamlakachilikdan tortib to talon-taroj qilish ob’ekti bo’lganligi bilan belgilandi. va tengsiz savdo bilan tugaydi. Bu maqsadlar bosqinchilar, savdogarlar va pul qarz beruvchilarning “varvarlar”ga nisbatan qoʻllagan shafqatsiz zoʻravonlik va aldash usullariga toʻliq mos edi, ularni tabiatan qul taqdiri uchun moʻljallangan odamlar deb hisoblardi.
Quldorlik jamiyatlari va uning atrofidagi qabilalar dunyosi o’rtasidagi munosabatlar rivojlanishining bilvosita natijasi alohida qabilalar va millatlar rivojlanishining ichki jarayonlarining tezlashishi: ibtidoiy jamoa munosabatlarining parchalanishi, ijtimoiy va mulkiy tabaqalanishning kuchayishi, qabilalarning ajralishi edi. zodagonlar va kambag’allar.
“Varvar” qabilalarda faqat “ellenizatsiya”, “rumizatsiya” va boshqalar koʻrinishidagi quldorlik sivilizatsiyasi markazlarining taʼsir obʼyektini koʻradigan burjua tarixshunosligidan farqli oʻlaroq, marksist tarixchilar qabilalarning ichki tarixi bilan qiziqadilar. va millatlar, ularning o’ziga xos madaniyati, tarixiy taraqqiyotining o’ziga xos yo’llari.
Afsuski, bu sohadagi yozma manbalar, xususan, qadimgi mualliflarning dalillari juda kam, parcha-parcha bo’lib, ba’zan qullar dunyosi bilan aloqada bo’lgan o’sha alohida qabilalarning tarixini buzuq va tendentsiyali yoritib beradi. Binobarin, aksariyat qabila va elatlarning xo‘jaligi, ijtimoiy-siyosiy hayoti va madaniyatini o‘rganishning asosiy manbai arxeologik materialdir. Ushbu materialni har tomonlama o’rganish va qadimgi mualliflarning yozma dalillaridan tanqidiy foydalanish nafaqat ekspluatatsiya yoki «madaniy ta’sir» ob’ekti, balki «madaniy ta’sir» ob’ekti sifatida ham harakat qiladigan ko’plab qabilalar tarixining rasmini taqdim etishga imkon beradi. tarixiy rivojlanish.