Miloddan avvalgi 1-ming yillikning birinchi yarmida Janubiy Yevropa. e.

Miloddan avvalgi 1-ming yillikning birinchi yarmida. e. Osiyoning aksariyat qismi, Shimoliy va Sharqiy Yevropaning katta qismidagi qabilalar hali ham bronza davrining ilgari tasvirlangan yashash sharoitlarini saqlab qolishadi, Uzoq Shimolda esa neolit davri sharoitlari mavjud bo’lishda davom etmoqda. Shu bilan birga Janubiy Yevropadagi bir qator qabilalarning ijtimoiy tuzilishida ham muhim o‘zgarishlar ro‘y berdi. Bu yerda ibtidoiy jamoa tuzumining parchalanish tezligining keskin tezlashishi qadimiy tartiblarning qadimgi Sharq mamlakatlariga qaraganda keskinroq buzilishiga va ularning qadimgi shaklida quldorlik munosabatlarining oʻrnatilishiga olib keldi. 

Qadimgi munosabatlarni buzish va yangi munosabatlarning paydo bo’lish jarayoni Janubiy Evropaning Italiya va Gretsiya kabi mamlakatlarida eng uzoqqa bordi. Bu yerda qadimgi quldorlik dunyosining yangi muhim madaniyat va sivilizatsiya markazlari vujudga kelgan. 

O’sha paytdan boshlab Gretsiya o’ynay boshlagan muhim rolni hisobga olgan holda, bu mamlakat tarixi alohida boblarga bo’lingan. 

Yevropada ilk temir davri (miloddan avvalgi X-VI asrlar)

Miloddan avvalgi 1-ming yillik boshlarida Yevropaning asosiy qabilalari. e.

Miloddan avvalgi 1-ming yillikning birinchi asrlarida. e. Yevropa qabilalarining joylashuvi xaritasi shunday ko’rinishga ega edi: Pireney yarim orolining ko’p qismida Pireney qabilalari yashagan. Uning shimoli-g’arbiy qismida, hozirgi Fransiya hududi va Dunayning yuqori oqimida kelt qabilalari yashagan. Keyinchalik, keltlar ham Apennin yarim orolining markaziy qismida Britaniya shimoliy orollarini joylashtirdilar, shimoldan oldinga siljishlar yashagan, ammo yarim orolning ba’zi hududlarida va Sitsiliya orolida turli xil qadimiy mahalliy; Bu yerga Adriatik dengizi orqali kirib kelgan qabilalar yoki qabilalar hanuzgacha yashagan: shimoli-g’arbda – Ligurlar, janubda – Sikuli, keyinchalik butunlay Sitsiliyaga qaytarilgan, Iapiges va boshqalar, markaziy qismida. Sitsiliya – Sikanlar. Bolqon yarim orolining shimoli-gʻarbiy qismida va shimolga tutash hududlarda iliriyaliklar, shimoli-sharqiy qismida frakiyaliklar, janubiy qismida yunonlar (ellinlar) yashagan. Reyn va Elba daryolari orasidagi hudud, shuningdek, janubiy Skandinaviyaning bir qismi german qabilalari tomonidan ishg’ol qilingan. Elbaning sharqiy va janubi-sharqida, jumladan Dnepr va Dnestr daryolari havzalarining yuqori qismida slavyanlarning ajdodlari – qabilalar joylashgan. Ularning shimolida qadimgi slavyanlarga yaqin bo’lgan Boltiqbo’yi qabilalari, shuningdek, Fin-Ugr tillari oilasining qabilalari joylashgan bo’lib, ularning yashash hududi butun Evropaning shimolida tarqaldi. Kimmerlar va boshqa qabilalar Janubi-Sharqiy Evropaning cho’l kengliklarida, keyinroq (miloddan avvalgi 7-asrdan) hind-evropa tillarining Sharqiy Eron (boshqacha Shimoliy Eron deb ataladi) tillarida so’zlashuvchi skif qabilalari bo’ylab yurishgan. 

Yevropa qabilalari ijtimoiy taraqqiyotning turli darajalarida edi. Evropadagi qabilalarning aksariyati bronza davrida allaqachon yashagan. Ammo Evropaning subtropik daryo vodiylariga qaraganda ancha og’ir va murakkab tabiiy sharoitlarida mis va bronzani qayta ishlash texnikasining rivojlanishi bunday ishlab chiqarish samarasini bermadi va ishlab chiqarish sohasida bunday keskin o’zgarishlarga olib kelmadi. Sharqning ko’plab mamlakatlari. Faqat tez va keng tarqalgan kuchli temir asboblar (ochuvchi, ish bolta, qaymoq, belkurak va boshqalar) endi bir qator hollarda og’ir tuproqlarni etishtirish, o’sha paytda deyarli butun Evropani qoplagan zich o’rmonlarni kesish imkoniyatini berdi. ekin maydonlari uchun vaqt, shuningdek, ko’p va keng botqoqlarni quritish. Temirning rivojlanishi hunarmandchilikni – rudalarni qazib olish, temirchilik va qurol-yarog ‘, turar joy qurish, transport vositalari (kemalar, aravalar) ishlab chiqarishni keskin rivojlantirdi. Bolqon yarim orolining janubida temirni olish va qayta ishlash texnologiyasi. miloddan avvalgi 11-ming yillik oxirida oʻzlashtirila boshlagan. e., va Janubiy Evropaning qolgan qismida – miloddan avvalgi 1-ming yillikning boshidan. e.

IX-VIII asrlarda allaqachon. Miloddan avvalgi e. Volga-Oka havzasidagi qabilalar temir rudasini eritib, temir buyumlar yasay boshlaydi; eramizdan avvalgi 1-ming yillikning birinchi yarmida. e. temir quyish zamonaviy Ukrainaning skifgacha bo’lgan qabilalari orasida ham paydo bo’ladi. Oder va Yuqori Dnepr o’rtasida yashagan qabilalar orasida ham temir mahsulotlari ishlab chiqarila boshlandi, ularda tadqiqotchilar slavyanlarning ajdodlarini ko’rishadi. Temir madaniyati Sharqiy Evropada to’liq rivojlanishga erishdi, ammo, qoida tariqasida, faqat 8-asrdan boshlab. Miloddan avvalgi e. va ayniqsa 1-ming yillikning ikkinchi yarmida.

Hallstatt madaniyati

G’arbiy Evropadagi ilk temir davri arxeologiyada bu an’anaviy nomni Avstriyaning g’arbiy qismidagi Hallstatt shahridan olgan, uning atrofida keng ko’milgan qabriston topilgan «Gallstatt» madaniyati bilan tavsiflanadi. qabr buyumlari 19-asrga oid Markaziy Evropadagi eng qadimgi temir buyumlar Miloddan avvalgi e. Bu yerda oʻsha davrdagi tuz konlari ham topilgan boʻlib, ularda oʻsha davrda konchilikda qoʻllanilgan koʻplab asboblar topilgan. 

Hallstatt madaniyatining asosiy tarqalish sohasi Illiriya qabilalari va qisman keltlarning yashash joylariga to’g’ri keladi. Ammo Hallstattdagiga o’xshash yodgorliklar Bolqon yarim orolida, Chexoslovakiyada, Janubiy Germaniyada va Frantsiyaning sharqiy chekkalarida ham topilgan. Pireney yarim oroli va Italiyaning ilk temir davri madaniyatlari Hallstatt madaniyatiga yaqin. Shunday qilib, Xollstatt va boshqa tegishli madaniyatlar turli xil kelib chiqishi qabilalari tomonidan yaratilgan. 

Hallstatt madaniyati shuningdek, temir va bronza asboblarning birgalikda mavjudligi bilan ajralib turadi va topilmalar temirni qayta ishlashning asta-sekin tarqalishini va bronzaning siljishini kuzatish imkonini beradi. Temirdan yasalgan birinchi qurollar qilich, xanjar, jangovar bolta va nayza uchlari edi. Ammo tez orada temirdan asboblar yasala boshlandi. Bronza metall idishlar (ayniqsa, idishlar) va turli xil zargarlik buyumlarini ishlab chiqarish uchun asosiy material bo’lib qolmoqda. Mudofaa qurollarining ba’zi metall buyumlari (masalan, dubulg’alar) quyishni talab qiladigan bronzadan yasalgan, chunki temirni faqat zarb qilish mumkin edi. 

Hallstatt madaniyatining yodgorliklari bu davrda Evropa qabilalarining jadal rivojlanishini ko’rsatadi. Shudgorchilikka o‘tish jadallashib bormoqda. Togʻ-kon sanoati (metall rudalari, tuz qazib olish), yogʻoch va bronzani qayta ishlash, birinchi shisha buyumlar ishlab chiqarish rivojlangan. Evropaning bu qismida ilgari noma’lum bo’lgan kulolchilik g’ildiragi tez tarqalib, kulolchilikning gullab-yashnashiga olib keladi. Ijtimoiy tabaqalanishning yorqin tasviri bronza Hallstatt idishlariga o’yilgan tasvirlar bilan ta’minlanadi. Bu yerda siz jangchilarni – piyoda askarlarni, aravachilarni, harbiy boshliqlarni, ularga xizmat qilayotgan ziyofatchi zodagonlar va qo’riqchilarni, daladan yelkasida shudgor ko’tarib yurgan shudgorni va hokazolarni ko’rishingiz mumkin. Ijtimoiy tabaqalanishni dafn etish va qabr buyumlaridagi farqlar, uning xizmatkorlari va qullari boshlig’i bilan ommaviy qabrlarning mavjudligi va boshqalar dalolat beradi. Bu vaqtda qishloqlar ko’pincha mudofaa inshootlariga ega edi, lekin hali ham nomukammal edi. 

Bolqon yarim orolining shimolida va Tunaning quyi qismida ilk temir davri

Bolqon yarim orolining shimoli-g’arbiy qismida 9-asrda temir qurollar paydo bo’lgan. Miloddan avvalgi e., Dunayning quyi oqimida – 6-asrdan. Miloddan avvalgi e. Taxmin qilish mumkinki, Evropaning bu qismida temirdan foydalanish Dunayning yuqori qismiga yaqin hududdan asta-sekin tarqaldi, ayniqsa bu erda bronza davrining so’nggi davri Hallstatt madaniyatining kirib borishi bilan ajralib turadi. Ammo temir metallurgiyasining alohida markazlari mustaqil ravishda paydo bo’lishi ham mumkin. Qazishmalar natijasida temir qurollar, asbob-uskunalar, sopol buyumlar, bronza davri mahsulotlarining Hallstattdan farqli va erta davrda bronza davri mahsulotlari shakllarini takrorlovchi shakllari aniqlangan.

8-asrdan boshlab Miloddan avvalgi e. Bolqon yarim orolining shimoli-g’arbiy qismida temir mahsulotlarining keng tarqalishi boshlanadi. Qazishmalarga ko’ra, bronzaning temir bilan asta-sekin siljishi, avval hujum qurollari (qilich, nayza uchlari), so’ngra qishloq xo’jaligi asboblari – ketmonlar, shudgorchilik va shudgorchilikka o’tishda aniq kuzatilishi mumkin. 

Karpat mintaqasi mamlakatlarida, IX-VIII asrlar uchun Dunayning o’rta va quyi oqimi. Bronza davri madaniyati hali ham gullab-yashnagan. 8-asrda Miloddan avvalgi e. Bu hududlarga Qora dengiz cho’llaridan chekinayotgan, ehtimol skiflarning bosimi ostida, shartli ravishda kimmeriy deb ataladigan skifgacha bo’lgan qabilalar bosib olingan. Bronza davrining soʻnggi davrida bu mamlakatlarda kimmeriy qabilalari madaniyatining taʼsiri yaqqol sezilgan; bronza buyumlarning yangi shakllari (qozonlar, kosalar, chelaklar, ot jabduqlari qismlari) paydo bo’ldi. Temir hali ham juda kam ishlatiladi. 

Bu mamlakatlarda temir mahsulotlari ishlab chiqarishning rivojlanishi hozirgi Ruminiya, Shimoliy Vengriya va Shimoliy Bolgariya hududida joylashgan skif qabilalarining bu erda (miloddan avvalgi VI asr) paydo bo’lishi bilan bir vaqtga to’g’ri keladi. Oʻsha davrdan boshlab temirdan qurol-yarogʻ (skif kalta temir qilichi) ishlab chiqarishda muvaffaqiyatli foydalanila boshlandi va bu yerda temir javhari konlarining mavjudligi qishloq xoʻjaligiga temir asboblarning kirib kelishiga yordam berdi. Ammo bu yerda temir davrining paydo bo‘lishini faqat skiflarning kelishi bilan izohlash noto‘g‘ri bo‘lar edi. Gretsiyaning shimolidagi Bolqon yarim orolining asosiy aholisi mahalliy Trakiya dehqon qabilalari bo’lib qoldi, ularning rivojlanish darajasi allaqachon ancha yuqori edi. Ruminiyada topilgan bronza va ayniqsa oltin buyumlar ularni ishlab chiqarishning ancha rivojlangan texnikasidan dalolat beradi; individual temir asboblardan foydalanish Karpat-Dunay mamlakatlarida skiflar bu erga kelishidan oldin ham ma’lum bo’lgan. Mahalliy qabilalar uzoq vaqtdan beri Hallstatt madaniyati qabilalari bilan, shuningdek, Bolqon yarim orolining janubidagi yunon qabilalari bilan bog’langan, ularning ta’siri shu vaqtdan boshlab ayniqsa sezilarli bo’ladi. Shuning uchun skiflarning o’zlari bosib olgan mahalliy qabilalardan boshlagan ta’siri ularning o’zlariga ko’ra ko’proq bo’lgan bo’lishi mumkin.

Bolqonda temirning tarqalishi qishloq xo’jaligining keyingi rivojlanishiga yordam berdi, bu erda neolit ​​davrida paydo bo’lgan; 1-ming yillikning birinchi yarmida shudgorchilik keng tarqala boshladi. Asboblarning takomillashtirilishi hunarmandchilik – qurol-yarog’, temirchilik, shisha, kulolchilikning rivojlanishiga yordam berdi; ammo kulolchilik uzoq vaqt davomida xom va ibtidoiy bo’lib qoldi, chunki bu mamlakatlarda kulolchilik g’ildiragi hali ishlatilmagan edi». 

Miloddan avvalgi 1-ming yillikning birinchi yarmida. e. mahalliy Illiriya va Trakiya qabilalarining ijtimoiy tuzilishida sezilarli o’zgarishlar kuzatiladi. Bu davrdagi aholi punktlari hududda hukmronlik qiladigan balandliklarda joylashgan qishloqlar va kichik istehkomlardan iborat edi. Ushbu istehkomlarni qazish natijasida, yuqorida aytib o’tilganidek, ko’plab metall buyumlar, jumladan, oltin va kumush taqinchoqlar, shuningdek, yuqori sifatli kulolchilik namunalari topilgan. Qishloqlarni qazish natijasida juda kam metall buyumlar olinadi; bezaklar deyarli yo’q; kulolchilik ibtidoiy bo’lib, neolit ​​davrida ishlab chiqarilganidan deyarli farq qilmaydi. Ko‘rinib turibdiki, istehkomlarda qabila zodagonlari, qishloqlarda esa oddiy jamoa a’zolari yashagan. Bu Bolqon qabilalari o’rtasida mulkiy va ijtimoiy tabaqalanish jarayonining ancha rivojlanganidan dalolat beradi. Koʻrinishidan bronza davridan boshlangan qabila zodagonlarining aniqlanishini boy va kambagʻal dafnlarda topilgan idishlarning farqi ham tasdiqlaydi. Ammo ibtidoiy jamoa tuzumining progressiv parchalanishi miloddan avvalgi 1-ming yillikning o’rtalariga olib kelmadi. e. Bolqonda (Gretsiyadan tashqari) sinfiy jamiyatning shakllanishiga. Zamonaviy Bolgariya hududida yashagan Janubiy Frakiya qabilalari 5-asrda bu erga eng yaqin kelishgan. Miloddan avvalgi e. davlatlarning shakllanishi boshlanadi. 

Ispaniyada ilk temir davri.Tartess

G‘arbiy Yevropada ham temir asri boshlanadi. O’sha paytda Frantsiya hududining muhim qismi, shubhasiz, asosan kelt qabilalari tomonidan yaratilgan Hallstatt madaniyati bilan qoplangan. Biroq, Frantsiyaning bir qismida uzoq vaqt davomida hind-evropalik bo’lmagan qadimgi qabilalar yashagan. Ispaniyaning shimoliy qismida ilk temir davri madaniyati janubiy Fransiyaning Hallstatt madaniyati taʼsirida rivojlangan. Ispaniyaning janubida 9-asrdan kechiktirmay. Miloddan avvalgi e. Temirning asl metallurgiyasi ham rivojlana boshlaydi. 

Yuqorida aytib o’tilganidek, yunon-rim tarixiy an’analari miloddan avvalgi 1-ming yillikning birinchi yarmida mavjud bo’lgan ba’zi dalillarni saqlab qolgan. e. Janubiy Ispaniyaning metallga boy va unumdor tuproqlarida gullab-yashnagan Tartessos shtatida. Qadimgi manbalarga ko’ra, Tartesslar yirik shaharlarga ega bo’lgan, rivojlangan yozma tilga ega bo’lgan va boshqa O’rta er dengizi mamlakatlari va hatto Britaniya orollari bilan jonli aloqada bo’lgan. Arxeologik dalillar shuni tasdiqlaydiki, bu davrda Iberiya madaniyatining eng muhim markazi haqiqatan ham Ispaniyaning janubidagi Kadis ko’rfaziga tutashgan qismida joylashgan. Bu erda qadimiy manbalar Tartessosning joylashgan joyini ko’rsatadi. Ammo hozirgacha bu shahar xarobalari topilmagan. Adabiy manbalardan olingan noaniq ma’lumotlar Tartessning paydo bo’lish vaqtini ham, uning tarixini ham, jamiyatining tuzilishini ham aniqlashga imkon bermaydi. Mohiyatan, ko’rib chiqilayotgan uyushma haqiqatan ham davlat bo’lganligini isbotlangan deb hisoblash mumkin emas. 

8-asrda Miloddan avvalgi e. Ispaniyaning Finikiya mustamlakasi boshlanadi; Gades shahrining (hozirgi Kadis) Finikiyaning Tir shahar-davlati tomonidan asos solingani shu davrga to‘g‘ri keladi. Keyin boshqa koloniyalar paydo bo’ladi. 7-asrga kelib Miloddan avvalgi e. Karfagen mustamlakachiligining boshlariga va 6-asrga toʻgʻri keladi. Miloddan avvalgi e. – yunoncha. Bu Ispaniyaning O’rta er dengizi iqtisodiy hayotida metallar (oltin, kumush, mis, temir, qalay) yetkazib beruvchisi sifatida ortib borayotgan ahamiyatini ko’rsatadi. Ammo bu uning aholisining ijtimoiy tizimining nisbatan qoloqligi haqida ham gapiradi. Qabilalarning bo’linishi bartaraf etilmadi, musofirlarga qarshi kurashish uchun qabilalarning birlashishi yo’q edi. Hatto Tartess ham bir vaqtning o’zida Hadesga qaram bo’lgan, keyin esa 7-asrning oxirida. Miloddan avvalgi e., Karfagenliklar tomonidan vayron qilingan.

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan