Giksoslarning Misrdan quvib chiqarilishi.
Yangi qirollikning boshidanoq, bir tomondan, yirik zodagonlar, ikkinchi tomondan, oddiy quldorlar va ularga tayangan qirol o’rtasida tafovut aniqlandi. Thebes giksoslarga qarshi ozodlik kurashini 17-sulola davrida, ehtimol hatto hukmronligining oxirida ham boshlagan. Qanday bo’lmasin, Kameoning 17-sulolasining so’nggi vakili kurashni yangidan boshladi. Kengashda arboblar uning hiksoslarga qarshi urush chaqiruvini rad etishdi. Janubiy qirollikda zodagonlar yetarli edi; Eng yaxshi yerlar zodagonlar uchun oʻzlashtirildi, ularning mollari gikslar nazorati ostida boʻlgan Deltadagi yaylovlarda bemalol oʻtlanardi; Dvoryanlar mamlakat shimoliga oʻrnashib olgan xorijiy bosqinchilarga qarshi kurashga sovuq munosabatda boʻlganlar. Va shunga qaramay, fir’avn qullarga qarshi gapirdi. Urush zodagonlarga qarshi boshlandi. Ushbu tashabbus muvaffaqiyatdan keyin muvaffaqiyat bilan to’ldi, armiya – janubdan kelgan xorijiy bo’linmalarni ham o’z ichiga oldi – «olov nafasi kabi» yurish qildi, jangchilar odamlarni va chorva mollarini asirga oldi. Zodagonlarning jangni boshlashdan bosh tortishi va oddiy askarlarning jasoratlari haqidagi hikoya qirol tomonidan Fivdagi davlat ibodatxonasidagi plitada ommaga ma’lumot berish uchun abadiylashtirildi. Kampaniyaning o’zi «Amonning buyrug’i bilan» amalga oshirilgani e’lon qilindi.
Giksoslarni quvib chiqarish Kamesning ukasi va vorisi Ahmes I tomonidan yakunlandi, u qamaldan va suv va quruqlikdagi bir necha janglardan so’ng Misrning shimoli-sharqidagi Giksos qal’asini – Avarisni egallab oldi. Fir’avn giksoslarni ta’qib qilishni uch yillik qamaldan so’ng janubiy Falastinning Sharuxen qal’asini egallash bilan cheklab qo’ydi va shu bilan uning sharqiy chegarasini himoya qildi. Efiopiyaga borib, Yahmes shtatning janubiy chegarasini ikkinchi rapidsdan unchalik uzoq bo’lmagan joyda o’rnatdi. Jangchilar fir’avn tomonidan saxiylik bilan mukofotlangan. Shunday qilib, bitta kema jangchisiga, Avarisni qo’lga olish paytida ham, Sharuxenni qo’lga olish paytida ham, podshoh har safar bu jangchi olgan barcha asirlarni qul qilib bergan.
Axmes Misr ichidagi qo’zg’olon bilan ham shug’ullanishi kerak edi. Janubda qo’zg’olon ko’tarildi, ammo Ahmes daryo jangida g’alaba qozondi. Qo‘zg‘olon bostirildi. Yangi qo’zg’olon ko’tarishga urinish ham muvaffaqiyatsiz tugadi. Qo‘zg‘olonlarning qanchalik xavfli bo‘lganini askarlarga berilgan saxovatli mukofotlardan ham bilish mumkin. Ulardan biri birinchi qo’zg’olonni bostirganda, asirga olinganidan ikki yarim baravar ko’p qullar va qo’shimcha ravishda ekin maydonlarini oldi; Ikkinchi qo’zg’olon bostirilganda, o’sha jangchi hech qanday maxsus jasorat ko’rsatmasdan, qullar va yerlarni oldi.
XVIII sulolaning boshlanishi.
Ahmes I bilan yangi, XVIII sulolani boshlash odat tusiga kirgan. Bu vaqtga kelib, davlat taxminan O’rta Qirollik davrida mavjud bo’lgan chegaralar ichida tiklangan. Ahmesning vorisi Amenxotep I (miloddan avvalgi 16-asr o’rtalari) bu chegaralardan tashqariga chiqqani sezilmaydi. Shimoliy Efiopiyaning maxsus gubernatorlikka bo’linishi ham muhim yangilik emas edi.
Giksoslar bilan urush natijasida tajribali va yangi qurollangan armiya tuzildi, unga tayangan holda quldorlik davlati qullar va boshqa oʻljalarni qoʻlga kiritish uchun yangi istilolarga oʻtishi mumkin edi. Yangi Qirollikning Misr armiyasi kuchli kuch edi. Piyoda askarlar hali ham otishmachilar va qalqonli nayzalarga bo’lingan bo’lsalar ham (bu bo’linish doimiy ravishda saqlanib qolmagan), birinchisining qurollari va ma’lum darajada ikkinchisining qurollari ancha samarali bo’ldi. 18-sulolaning o’qlarida oldingi oddiydan ko’ra kuchliroq kompozit puf kamon va mis uchli o’qlar mavjud edi. Qo’shimcha qurol sifatida nayzachilar bolta va kalta qilichlardan foydalanganlar. Yangilik qilich (to’g’ri va o’roqsimon), kesish va eski xanjarlar kabi shunchaki teshish emas edi. Zirh 18-sulola davrida allaqachon ma’lum bo’lgan. Giksos urushlaridan beri Misr armiyasidagi eng muhim yangilik ot va jang aravasi edi.
O’sha paytdagi «dunyo» Misr hokimiyatining asoschisi Amenxotep 1 Tutmose I ning kuyovi va vorisi (Misr Djexutimes, miloddan avvalgi 16-asrning ikkinchi yarmi). Janubda u chegarani uchinchi tezlikdan tashqariga surib qo’ydi. Falastin va Suriya bo’ylab yurish Misrliklarni Furotga olib keldi. Bu erda Misr armiyasi Shimoliy Mesopotamiyada joylashgan Mitanni kabi yirik davlat qo’shinlarini mag’lub etib, Suriya shimoliga da’vogarlik qilib, o’zining jangovar samaradorligini isbotladi. Ammo Suriya va Falastinning Misr davlatining bir qismi bo’lishi uchun muvaffaqiyatli reyd etarli emas edi.
Yirtqich yurishlar shtatni boyitdi va Tutmos bilan Yangi Qirollik davrida ma’badlarning ulkan tosh qurilishi boshlandi. Fibadagi Amun xudosiga sajda qiladigan asosiy joy, ilgari boshqalar orasida ajralib turmagan Karnak ibodatxonasi Tutmos I davrida ulug’vor inshootga aylantirila boshlandi. Amun o’zining Fiba shahri bilan birga ruhoniylar va fir’avnlar tomonidan dunyoning g’olib hukmdori deb e’lon qilindi.
Misr istilolarini Tutmoz I ning oʻgʻli Tutmoz II davom ettirdi. Uning kampaniyalari raqiblarni yo’q qilish bilan birga bo’ldi. Uning buyrug’i bilan Misr qo’shini isyonchi Efiopiya qabilalarining barcha erkaklarini o’ldirdi va Efiopiya hukmdorining farzandlaridan faqat bittasini fir’avnning oyog’i ostiga tashlash uchun tirik qoldirdi. Tutmos II ham Osiyo ko’chmanchilariga qarshi harakat qildi.
Kasallik yoki boshqa sabablar uni hukmdorni izlashga majbur qildi, ammo poytaxtning Amun ibodatxonasidagi xizmatlardan birida qirolning kichik o’g’li xotinlaridan biridan (asosiy emas) Tutmos III (miloddan avvalgi 1500 yillar atrofida) edi. ) fir’avn deb e’lon qilingan. Tutmos II vafotidan so’ng, uning bevasi va o’gay singlisi, Tutmos I ning qizi Xatshepsut hokimiyatni egallab, o’gay o’g’li qirolini faqat nomi bilan, keyin esa ochiq qoldirdi. o’zini fir’avn deb e’lon qilib, otasi uni go’yo shunday deb e’lon qilganini da’vo qilgan. Bosqinchilik urushlarini faol olib borayotgan harbiy kuchning boshida ayolning paydo bo’lishi, albatta, g’ayrioddiy voqea edi. Xatshepsutning o’zi armiyani boshqara olmadi. U o’zining mumkin bo’lgan raqibi Tutmos III ni armiya boshiga qo’yishni istamagan ko’rinadi. Aftidan, Falastin va Suriyada faqat bir nechta joylar malikaga bo’ysungan; Janubiy Qizil dengizda (Punt mamlakati) tinch yurish va uni rasmiy bo’ysundirish, shuningdek, chet eldagi, ehtimol Krit elchilarini sovg’alar bilan qabul qilish Suriya va Falastin hududlarini quldorlik uchun bosib olish o’rnini bosa olmadi. Misr davlati.
Kim malikani bir yoki ikki yil emas, balki butun yigirma yil davomida qo’llab-quvvatladi?
Uning vaqtinchalik ishchisi arxitektor Senenmut, norasmiy ota-onalarning o’g’li, Misr me’morchiligi mo»jizasini yaratuvchisi – Fibadagi (hozirgi Der al-Bahri yaqinida) qirolichaning pog’onali yodgorlik ibodatxonasi edi. Ayniqsa, Omon ruhoniylaridan biri bo’lgan bu zodagon qo’lida fir’avnning shaxsiy xo’jaligi va Amun xo’jaligini boshqarish birlashtirildi. Ikkinchisining oliy ruhoniysi Xatshepsut davridagi oliy obro’li odam edi. Xatshepsut, o’zidan oldingi va vorislarning hech biri kabi, Omonga yaqinligini ta’kidlamadi. Yodgorlik ma’badidan tashqari, u unga davlat ma’badidagi ta’sirchan inshootlarni, shu jumladan balandligi 30 m gacha bo’lgan ulkan toshdan yasalgan obelisklarni bag’ishlagan. . Shubhasiz, mamlakatda sezilarli kuch bo’lgan ibodatxona zodagonlari qirolichani qo’llab-quvvatlagan, garchi uni hukmron sinfning boshqa doiralari ham qo’llab-quvvatlagan bo’lishi mumkin.
Fir’avn ayoli Tutmos III hukmronligining 21-yilida vafot etdi. Yagona hukmdor sifatida taxtga o’tirgan Tutmos III Xatshepsutning har qanday xotirasini yo’q qilishga harakat qildi, uning tasvirlari va yozuvlardagi ismini, shuningdek, eng yaqin tarafdorlarining ismlarini yo’q qilishni buyurdi.
Tutmos III ning zabt etuvchi jangchilari.
Xatshepsut o’limidan so’ng, hukmronligining 22-yilida, Tutmos III o’z qo’shinlarini Falastin va Suriyaga ko’chirdi, Shimoliy Falastindagi Megiddoda uning yo’li ittifoqchi Suriya-Falastin hukmdorlari tomonidan to’sib qo’yildi. Birlikning ruhi Suriyaning Kadet (Kinza) shahrining hukmdori edi. Hamrohlarining aylanma yoʻldan oʻtishni iltimos qilganidan farqli oʻlaroq, Tutmos dushmanlari orasida qoʻrqoq boʻlib qolishdan qoʻrqib, toʻgʻridan-toʻgʻri Megiddoga shu qadar tor dara orqali yoʻl oldiki, askarlar va otlar bir qatorda uning ortidan ergashishga majbur boʻldi. Daradan chiqish ro‘parasida turgan dushman misrliklar birin-ketin tekislikka chiqqanlarida ularga hujum qilishga jur’at eta olmadi. Ehtimol, ittifoqchilar shahar yaqinidagi joyni tark etishdan qo’rqishgan. Fir’avn ham kutilmagan hujum uyushtirish niyatida emas edi. Harbiy boshliqlarning iltimosiga ko’ra, u butun qo’shin daraga chiqib ketguncha kutib turdi, keyin tushdan kechgacha tekislik bo’ylab soy bo’ylab yurdi va u erda tunab qoldi. Ertalab boshlangan jang tezda tugadi. Ko’p sonli rahbarlar qo’mondonligidagi Suriya-Falastin otryadlarining tasodifiy yig’ilishi Misr armiyasining hujumiga dosh bera olmadi va shaharga qochib ketdi. Ammo bu erda misrliklar fir’avnni xafa qilib, yaratilgan vaziyatdan foydalana olishmadi. Dushman qarorgoh va jang aravalarini tashlab ketdi, qaroqchilik bilan band bo‘lgan Misr qo‘shini qochoqlardan keyin shaharga buzib kirmadi. Keyin Megiddo shahri taslim boʻlishi uchun yetti oylik qamal kerak boʻldi.

Fir’avn bundan 20 yil o’tgach, Kadesh bilan kurashishga muvaffaq bo’ldi.
O’sha kunlarda urushni faqat yozda olib borish qulay edi, ob-havo qulay bo’lgan va qo’shinlarni oziqlantirish, boshqa odamlarning hosili hisobidan amalga oshirilgan, muammo tug’dirmagan. Falastin va Suriyadagi kampaniyalar birin-ketin davom etdi: 20 yil ichida, hukmronligining 22-42-yillari orasida Tutmos III ulardan kamida 15 tasini yaratdi, o’jarlik bilan bosib olgan narsalarni himoya qildi va tobora ko’proq shahar va hududlarni egallab oldi. Ammo Misr armiyasi mustahkam shaharlarni egallashda zaif edi. Ko’pincha u hech narsasiz ketib, atrofidagi hamma narsani vayron qildi. Bu Kadesh bilan sodir bo’lgan edi, oxir-oqibat, oxirgi yurishlardan birida, misrliklar devordagi bo’shliq orqali uni yorib o’tishdi. Tutmos III yurishlarining shimoliy chegarasi, aftidan, Suriya, Mesopotamiya va Kichik Osiyoning tutashgan joyidagi Furotdagi Karchemish shahri edi.

Suriyaning zabt etilishi Shimoliy Mesopotamiyada joylashgan Mitanni qirolligi bilan to’qnashuvga olib kelishi mumkin emas edi. O’shanda o’zining eng yuqori cho’qqisida turgan bu saltanat Suriyaga da’vogarlik qildi. Suriyaning barcha davlatlari Mitanni fir’avnga qarshi kurashda tayanch nuqtasi sifatida ko‘rdilar. Hukmronligining 33-yilida Mitannilar qoʻshinini Furotni tark etishga majbur qilgan Tutmos III Finikiyaning Byblos shahrida qurilgan kemalarni quruqlik orqali olib oʻtib, daryodan oʻtadi. Mitaniyaliklar yana chekinishdi, Tutmos esa Furot daryosidan suzib, shaharlarni egallab, qishloqlarni vayron qildi. Tutmos III hukmronligining 35-yilida Mitanni kuchiga yangi mag’lubiyat keldi. Biroq, bundan keyin ham Mitanni Suriya ishlariga aralashishda davom etdi. Yana 7 yil o’tgach, Tutmoz III hukmronligining 42-yilida egallab olgan Kadeta mintaqasidagi atigi uchta shaharda ellik otli 700 dan ortiq mitaniyaliklar bor edi.
Tutmos III janubda ham jang qilgan. U shunday qat’iyat bilan yaratgan kuch Suriyaning shimoliy chekkasidan Nilning to’rtinchi kataraktasigacha cho’zilgan.
Uning vorislari Tutmos III erishgan marralardan nariga o’tmadi. Efiopiya, Suriya va Falastin har yili soliq to’lashdi. Liviya ham irmoq deb hisoblangan. Fir’avnga Janubiy Qizil dengizdan sovg’alar keldi. Ular O’rta er dengizi orollaridan fir’avn va elchixonalarga keltirildi. Suriya va Falastinning Misr gubernatori – «shimoliy mamlakatlar boshlig’i» – Tutmos III davrida O’rta er dengizi orollarida uning ishonchli vakili hisoblangan. Bobil, Xet va Ossuriya shohlari Misrning xalqaro munosabatlardagi ahamiyati nihoyatda ortib borayotgani bilan hisoblashishga majbur bo’lib, fir’avnga hurmatli sovg’alar yubordilar, bu esa u o’lpon deb hisoblangan. U mag‘lub bo‘lgan Suriya va Falastin hukmdorlarini o‘lponni tezda to‘lash sharti bilan o‘z shaharlariga qayta tayinladi. Bu hukmdorlarning bolalari Fivaga garovga olingan.
Misrning eng yuqori hokimiyat davri.
Fir’avn va harbiy bo’linmalarning vakillari Suriya va Falastinda joylashgan bo’lsa-da, Misrning «shimoliy mamlakatlar boshlig’i» ning ahamiyati u erda hali ham cheklangan edi. Efiopiya boshqa masala. Tribut efiopiyaliklardan ham yig’ilgan (o’sha paytda ba’zi qora qabilalarni o’z ichiga olgan), ammo Efiopiya Misr davlatining bir qismi edi. Bu erda misrliklar joylashdilar, Misrning mustahkam shaharlari bor edi va «janubiy mamlakatlarning boshlig’i» – u ham martaba bo’yicha «shohning o’g’li» edi (Yangi qirollik davrida haqiqiy knyazlar Efiopiyani boshqarmagan) – haqiqiy noibi edi. fir’avn.
Yangi vaziyat Misrning o’zini boshqarishga yangi talablar qo’ydi. Oliy mansabdor shaxsning hokimiyati endi ikki shaxs o’rtasida bo’lindi – biri Yuqori, ikkinchisi Quyi Misr ustidan hokimiyatni amalga oshirdi.
Bosqinchi qo’shin bilan til topishib, mag’lub bo’lganlarning shafqatsiz talon-tarojiga berilib, g’oliblarga oltin mukofot yomg’irini yog’dira olishi kerak edi. Ammo Omon xudosining ruhoniyligi ham fir’avn tomoniga keltirilishi kerak edi – o’ljaning katta qismi unga tushdi. Poytaxtdagi bu xudoning asosiy ibodatxonasi (Karnak deb ataladigan) Tutmos III tomonidan qayta qurilgan, deyish mumkin – u erda yangi binolar juda ko’p edi. Tantanali doksologiyada, ma’badga boradigan g’olibni Omonning og’ziga so’zlab, Xudo uning g’alabalarini uning g’alabasi deb e’lon qildi. Tutmos boshqa ibodatxonalarning ruhoniyligiga katta e’tibor bergan.
Deyarli 54 yillik hukmronlikdan soʻng Tutmos III vafot etgach, taxtga uning oʻgʻli Amenxotep II oʻtirdi. U o’lja qidirish va «qo’zg’olonlarni» bostirish uchun Suriya va Falastinni g’azab bilan aylanib chiqdi. Qasdlar dahshatli edi: 100 ming askarlar va tinch aholi qullikka haydaldi, jasadlari g’olib qirollik kemasining kamoniga osilgan 7 hukmdor o’ldirildi – bu uning yurishlaridan birining natijasi edi. Efiopiyaliklarga ogohlantirish sifatida Suriya hukmdorlaridan birining jasadi janubga yuborilgan va u erda Napata shahri devoriga osib qo’yilgan. Dahshatli qo’shnisidan qo’rqib, Xet, Bobil va hatto Mitanni shohlari Amenxotepga sovg’alar yubordilar.
Uning o’g’li Tutmos IV hali ham Suriya va Falastinga ketgan, ammo uning ostida allaqachon Mitanni bilan yaqinlashuv mavjud edi, bu fir’avnning Mitanni malikasiga nikohi bilan ta’minlangan. Efiopiyada qoʻzgʻolonlar bostirildi: biri Tutmos IV tomonidan, ikkinchisi hukmronligining 5-yilida uning vorisi Amenxotep III tomonidan bostirildi. Hukmronligining qolgan 33 yili davomida Amenxotep III yurishlarga bormadi. Xorijiy mulklar tinchlantirildi. Suriyaliklarning sobiq ittifoqchisi, Mitanni shohi fir’avn bilan do’st edi. Ba’zi Suriya va Falastin hukmdorlarining Bobil shohi ustidan g‘alaba qozonishga bo‘lgan yashirin urinishi rad etildi. Misr qurollarining qudrati va misrlik oltinning porlashi Osiyo qirollarini odobsiz qildi. Bobil va Mitanni shohlari o’zlarining malikalarini Misrlik «birodar» ga do’stlik garovi sifatida yubordilar. Shu bilan birga, ularning o’zlari Misrdan bitta qirollik qizini olmaganlar. Xettlar Suriyada intriga boshlaganlarida, u yerdagi hukmdorlar Misrdan ochiqchasiga ajralib chiqishga jur’at eta olmadilar.
Yangi Misr kuchi o’z qudratining eng yuqori cho’qqisida turardi. Amenxotep III saroyi hayratlanarli darajada ulug’vor edi, bundan oldin poytaxtda yaratilgan hamma narsa o’zining ulug’vorligi bilan yangi qurilgan Amun ibodatxonasi (Luksor deb ataladi) va qirolning ulkan haykallari saqlanib qolgan qirollik dafn ibodatxonasi tomonidan tutilgan; «Memnon kolossi» deb nomlangan (O’sha ma’badda keyinchalik Rossiya tomonidan sotib olingan va hozir Leningraddagi Neva qirg’og’ida joylashgan sfenkslar mavjud edi.).