Farishtalar tipidagi madaniyat o’rnini yangi madaniyat – Musterian (Musterian – Veser daryosi qirg’og’idagi g’or, Frantsiyada, neandertallar deb ataladigan qadimgi odamlarning joylashuvi topilgan, ancha rivojlangan. va ba’zan Quyi paleolitdan maxsus «O’rta paleolit» ga ajralib turadigan Quyi paleolit (shu jumladan Sinantrop) (100-40 ming yil oldin) boshidagi eng qadimgi odamlarga qaraganda ancha rivojlangan texnologiyaga ega. Musteriya madaniyati nafaqat Acheul xalqi yashagan, balki Chells va Acheulean davridagi odamlar bormagan joylarda ham keng tarqalgan. Musteriyalik odamning bunday keng tarqalgan joylashishi, garchi u hozirgi paytda o’zidan oldingilarga qaraganda ancha qulay sharoitlarda yashagan bo’lsa-da, u madaniyatning rivojlanishi tufayli yuzaga kelgan qiyinchiliklarni engib o’tganligi sababli mumkin edi.
Yuqori rivojlangan maymunlar – uchlamchi davr oxiri va to’rtlamchi davr boshida yashagan insonning eng yaqin ajdodlari, shuningdek, Sinantrop kabi ibtidoiy odamlar va uning yaqin avlodlari hamma joyda nisbatan yumshoq iqlimda, ancha qulay sharoitda yashagan. hayot uchun sharoitlar. Vaqt o’tishi bilan ibtidoiy odamlarni o’rab turgan tabiiy muhitda sezilarli o’zgarishlar yuz berdi. Harakati u yoki bu tarzda butun yer sharini va barcha qit’alarni qamrab olgan yetarlicha aniqlanmagan sabablarga ko’ra, bir-biridan tanaffuslar (muzlararo davrlar) bilan ajratilgan muzliklarning ilgarilash davrlari boshlanadi. Alp tog’larida muzlik davrining almashinish sxemasi aniqroq va yaxshi rivojlangan bo’lib, u o’zining aniqligi va to’liqligi bilan klassik xususiyatga ega. Alp tog’lari va Evropaning qo’shni qismining muzlashi tarixi Gunz, Mindel, Ries va Vyurm bosqichlariga bo’lingan. Ular mos ravishda Gyunz-Mindel, Mindel-Ries, Riess-Vyurm deb ataladigan interglacial davrlar bilan ajralib turadi. Vyurm bosqichi Gʻarb tadqiqotchilari tomonidan yana toʻrt bosqichga boʻlingan. Bir qator olimlar SSSR hududi uchun muzlashning uch bosqichini belgilaydilar: Lixvin, Dnepr (maksimal), Valday. Ulardan birinchisi, umuman olganda, Alp sxemasining Mindel davriga, ikkinchisi Risskiy davriga, uchinchisi Vyurm davriga to’g’ri keladi.
Musterian odamining Evropada va unga qo’shni mamlakatlarda mavjudligi ushbu mamlakatlarda maksimal muzlik davriga, muzlik davrining Risskiy yoki Dnepr bosqichiga to’g’ri keladi. Ushbu voqealar ko’lamini va ularning paleolit davri odami tarixi uchun ahamiyatini tasavvur qilish uchun shuni yodda tutish kerakki, doimiy muz massalari keyinchalik g’arbda Britaniya orollaridan va sharqda deyarli Obgacha cho’zilgan. Muz qoplami hozirda mamlakatimizning Yevropa qismi hududida joylashgan Molotov va Kirov shaharlari joylashgan hududlarga yetib bordi, keyin 50° shim.gacha keskin pasaydi. sh.ni ikki joyda kesib oʻtib, janubga keng oʻsimtalar-tillar bilan chiqib, hozirgi Stalingrad va Dnepropetrovsk shaharlari hududlariga yetib bordi, soʻngra shimoli-gʻarbga bir oz chekindi. Muz qatlamining maydoni 9,5 million kvadrat metrdan oshdi. km. Uning qalinligi, geologlarning hisob-kitoblariga ko’ra, 2 km ga etgan.
Sekin-asta harakatlanuvchi muz qatlamlari tepaliklarni tekisladi, vodiylarni haydab o’tdi va ularning yo’lidagi barcha hayotni yo’q qildi. Muzliklarga to’g’ridan-to’g’ri qo’shni hududda o’tmishdagi issiqlikni yaxshi ko’radigan o’simliklar g’oyib bo’ldi. Tegishli hayvonlar ham yo’q bo’lib ketishdi yoki janubga, ular uchun qulayroq joylarga ko’chib ketishdi. Ularning o’rnini yangi hayvonlar dunyosi egallaydi. «Janubiy fil faunasi» o’rniga yangi «mamont faunasi» keng tarqalgan bo’lib, mamontdan tashqari junli karkidon, bug’u, arktik tulki va boshqa hayvonlar bilan ifodalanadi.
Bu jarayon uzoq va turli sohalarda o’z sur’atida notekis edi. Issiqlikni yaxshi ko’radigan fauna uzoq vaqt davomida Evropaning janubida, Italiyada va to’rtlamchi davrda iqlimda halokatli o’zgarishlar ro’y bermagan mamlakatlarda (masalan, Afrikada) mavjud bo’lgan. Janubda yomg’ir va yomg’ir vaqti keldi (pluvial davr), hozirgi Sahroi ko’llar, daryolar va o’tloqli tekisliklar bilan qoplangan, tropik daraxtlarning zich bog’lari bilan kesishgan.