Orqa miya ustuni, columna vertebralis, metamerik tuzilishga ega bo’lib, bir-birining ustiga ketma-ket joylashtirilgan va kalta shimgichli suyaklarga tegishli bo’lgan alohida suyak segmentlaridan – umurtqalar, vertebralardan iborat. Orqa miya funktsiyasi. Orqa miya tanani qo’llab-quvvatlaydigan, o’z kanalida joylashgan orqa miyani himoya qiluvchi, torso va bosh suyagining harakatlarida ishtirok etadigan eksenel skelet vazifasini bajaradi. Orqa miyaning holati va shakli odamning tik holatiga qarab belgilanadi. Umurtqalarning umumiy xossalari. Orqa miyaning 3 ta funktsiyasiga ko’ra, har bir umurtqa, vertebra (yunoncha: spondylos1) ga ega: 1) old tomonda joylashgan va kalta ustun shaklida qalinlashgan tayanch qismi – tanasi, korpus umurtqalari; 2) orqadan ikki oyoq, pediculi arcus vertebrae bilan tanaga birikkan va umurtqa teshigi, foramen vertebrale bilan yoy, arcus vertebrae; umurtqa pog’onasidagi umurtqali teshiklar to’plamidan unda joylashgan orqa miyani tashqi shikastlanishdan himoya qiluvchi orqa miya kanali, canalis vertebralis hosil bo’ladi. Binobarin, vertebral kamar birinchi navbatda himoya funktsiyasini bajaradi; 3) kamarda umurtqa pog’onasining harakatlanishi uchun asboblar – jarayonlar mavjud. O’rta chiziq bo’ylab umurtqa pog’onasi, processus spinosus, yoydan orqaga cho’ziladi; har tomondan yon tomonlarda – ko’ndalang, protsess transversus bo’ylab; yuqoriga va pastga – juftlashgan artikulyar jarayonlar, processus articulares superiores et inferiores. Ikkinchisi orqa tirqishlarni chegaralaydi, juftlashgan incisurae vertebrates superiores et inferiores, ulardan bir umurtqa boshqasiga o’rnatilganda , orqa miya nervlari va tomirlari uchun intervertebral teshiklar, intervertebral teshiklar olinadi. Artikulyar jarayonlar umurtqalararo bo’g’inlarni hosil qilish uchun xizmat qiladi, bunda umurtqalarning harakatlari sodir bo’ladi, ko’ndalang va umurtqali jarayonlar esa umurtqalarni harakatga keltiradigan ligamentlar va mushaklarni biriktirish uchun xizmat qiladi. Orqa miyaning turli qismlarida umurtqalarning alohida qismlari har xil o’lcham va shaklga ega, buning natijasida umurtqalar ajralib turadi : servikal (7), ko’krak (12), lomber (5), sakral (5) va koksikulyar. (1 – 5). Tabiiyki, bachadon bo’yni umurtqalarida umurtqaning (tananing) tayanch qismi nisbatan kam ifodalangan (birinchi bo’yin umurtqasida tana hatto yo’q) va pastga yo’nalishda umurtqali tanalar asta-sekin o’sib boradi va beldagi eng katta o’lchamlarga etadi. vertebra; bosh, torso va yuqori oyoq-qo’llarning butun og’irligini ko’taradigan va tananing bu qismlari skeletini pastki oyoq-qo’llarning suyaklari bilan va ular orqali pastki oyoq-qo’llar bilan bog’laydigan sakral umurtqalar birgalikda bitta sakrumga aylanadi ( “Birlikda kuch bor”). Aksincha, odamlarda g’oyib bo’lgan quyruqning qoldiqlarini ifodalovchi koksikulyar vertebra , tanasi zo’rg’a ifodalangan va kamar yo’q bo’lgan kichik suyak shakllanishiga o’xshaydi. Orqa miya qalinlashgan joylarda (pastki bo’yin, yuqori ko’krak va yuqori bel umurtqalari) himoya qismi sifatida umurtqa yoyi kengroq umurtqali teshikni hosil qiladi. Orqa miyaning ikkinchi bel umurtqasi darajasida tugashi tufayli pastki bel va sakral umurtqalarda asta-sekin torayib boruvchi umurtqa teshigi mavjud bo’lib, u koksikste butunlay yo’qoladi. Mushaklar va ligamentlar biriktirilgan ko’ndalang va o’murtqa jarayonlar kuchliroq mushaklar biriktirilgan joylarda (bel va ko’krak mintaqalari) va sakrumda quyruq mushaklarining yo’qolishi tufayli bu jarayonlar kamayadi va birlashadi. sakrumda kichik tizmalari hosil qiladi. Sakral umurtqalarning birlashishi tufayli umurtqa pog’onasining harakatchan qismlarida, ayniqsa, bel qismida yaxshi rivojlangan artikulyar jarayonlar sakrumda yo’qoladi. Shunday qilib, orqa miya tuzilishini tushunish uchun umurtqa pog’onasi va ularning alohida qismlari eng katta funktsional yukni boshdan kechiradigan bo’limlarda ko’proq rivojlanganligini yodda tutish kerak. Aksincha, funktsional talablar kamaygan joyda, o’murtqa ustunning mos keladigan qismlarida ham qisqarish mavjud , masalan, odamlarda rudimentar shakllanishga aylangan koksikste. Orqa miya ustuni: A – o’ng: B – oldingi ko’rinish; B – orqa ko’rinish.
Источник: https://meduniver.com/Medical/Anatom/30.html MedUniver