Miloddan avvalgi 3-2-ming yilliklar oxirida. e. Misr Mesopotamiya bilan birga o’sha davrda dunyodagi eng ilg’or davlat bo’lib qolmoqda. Bu davrda Misrning ijtimoiy munosabatlarida bir qancha yangi hodisalar kuzatildi. 3-ming yillikning soʻnggi asrlarida Misr yarim mustaqil hududlarga boʻlinib ketdi. Faqat asta-sekin yana bitta holat paydo bo’ladi, oldingi vaqt holatidan sezilarli darajada farq qiladi. Yangi davr miloddan avvalgi 3-ming yillik oxiridan boshlab, taxminan besh yuz yil davom etgan O’rta podshohlik deb ataldi. e. va miloddan avvalgi 1600-yillarda tugaydi. e. Bu vaqtda, Maneto ro’yxatiga ko’ra, 9 sulola mavjud edi – IX dan XVIIgacha.

Qadimgi podshohlikning qulashi va O’rta qirollikning paydo bo’lishi.

Eski qirollikning qulashi davrida Misr.

Qadimgi qirollikning oxiriga kelib mahalliy, metropoliten bo’lmagan zodagonlarning ahamiyati ortib boraverdi. VI sulola davrida nomarxlarning kuchayganligini bu davrda ularning yerga qabrlarini qurish ishlari kuchayganligi ham tasdiqlaydi. Biroq, umuman olganda, VI sulola davrida nomarxlar hali eng oliy zodagonlarni ifoda etmagan. Ularning ba’zi vakillari, masalan, VI sulolaga aloqador bo’lgan Yuqori Misr nomli Tina hukmdorlari mamlakatda sezilarli ta’sirga erishishlari mumkin edi, ammo buning uchun kichik, tosh va toshbo’ronlarni solishtirish kifoya. ko’pincha yuqori Misr nomarxlarining ulkan qabrlari bilan yomon bezatilgan, yoyilgan toshlardan qurilgan va egalarining ijtimoiy mavqeidagi farqni ta’minlash uchun poytaxt zodagonlarining qabrlari ustiga bo’rtma va yozuvlar bilan qoplangan.

Qadimgi qirollikning ikkinchi yarmidagi yozuvlarda nomarxlar o’zlarining «kichik» odamlarga foydalarini g’ayrat bilan tasvirlab berishadi. Ko’rinib turibdiki, bu davrda poytaxt zodagonlarining hukmronligiga, chor avtokratiyasiga qarshi kurashda o’z ahamiyati pasaygan nomarxlar oddiy odamlardan – oddiy jamoa a’zolaridan foydalanishga harakat qilganlar. Yuqori Misr nomarxlarining kuchayishi, zodagonlarning hukmron qatlamidan farqli o’laroq, aholining keng doiralari tomonidan qo’llab-quvvatlangan, oxir-oqibat mamlakatning yarim mustaqil mintaqalarga parchalanishiga olib keldi. Biz Qadimgi Shohlikning qulashi holatlarini aniq bilmaymiz, ammo manbalarda fir’avnlarning umumMisr kuchi qanday pasayganligi haqida ma’lumotlar mavjud.

VI sulolasining so’nggi ko’zga ko’ringan vakili Piop II dan keyin faqat qirollik ro’yxatlaridan yoki keyingi afsonalardan ma’lum bo’lgan bir nechta kuchsiz hukmdorlar, masalan, ayol fir’avn Nitokris edi. VII sulola faqat Maneto (70 kun hukmronlik qilgan 70 qirol!)dan ma’lum. Xuddi shu manbalarga ko’ra, VIII sulola Memfis bo’lgan, ammo uning hukmronligi davriga nisbatan unchalik ko’p bo’lmagan narsa Yuqori Misrga, ya’ni u o’z hokimiyatini amalga oshirgan mamlakatning bir qismiga ishora qiladi.

IX-XI sulolalar hukmronligi notinchlik va ichki kurashning turli dahshatli voqealariga boy edi. Mamlakatda qo’zg’olonlar bo’lgan bo’lishi mumkin, ulardan faqat noaniq yoki bilvosita xabarlar bizga etib kelgan. O‘rta podshohlik davri siyosiy adabiyotlari ma’lumotlarini tahlil qilib, bu haqda batafsil to‘xtalamiz.

IX va X sulolalar Yuqori Misr shimolidagi Gerakleopolis shahridan kelib chiqqan. IX sulola asoschisi Axtoyning (Misr Xeti) shafqatsiz chora-tadbirlariga qaramay, mashhurligi Maneto davrigacha yetib kelgan, Gerakleopolitan qirollari mamlakatni o‘z hukmronligi ostida mustahkam birlashtira olmadilar.

Quyi Misr X sulolasi davrida Gerakleopolis bilan birlashtirildi. Janubda Herakleopolis fir’avnlari Tina hududini egallab olishdi. Ammo ular janubga bormadilar. Gerakleopol qirolining og’ziga uning o’g’li va vorisi Merikara (bu ta’limotning eng to’liq ro’yxati Leningradda, Davlat Ermitajida saqlanadi) ta’limotida keksa qirol yosh qirolga qirollik bilan tinchlikda yashashni maslahat beradi. Yuqori Misrning janubida paydo bo’lgan. Bu janubiy qirollik Theban nomidan o’sdi va janubga Elefantingacha tarqaldi. 11-sulolaga asos solgan mahalliy lordlar (takroriy Intef nomi bilan) asta-sekin nomarxlardan janubiy Misr fir’avnlariga aylandilar. Herakleopolisda janub tomon qanchalik yaxshi qo’shnilar bo’lmasin, ikkala qirollik o’rtasidagi to’qnashuv muqarrar edi. Kurash dastlab turli muvaffaqiyatlar bilan olib borildi, ammo janubning yakuniy g’alabasi oldindan aytib bo’lingan xulosa edi. Bu urushda Herakleopol qirollari o’zlarining nomarxlariga bog’liq bo’lib, ular ba’zan hokimiyatda qirollardan deyarli o’zib ketishdi. Shu bilan birga, Theban nomi qo’shnilarining qarshiliklarini engib, mamlakatning janubiy qismini ancha kuchli davlatga birlashtirdi. Teban nomlarining bu muammoni hal qilishiga unumdor erlarning katta uchastkalari yordam bergan, janubiy nomlarda esa qirg’oq tuproqlarining faqat tor chiziqlari bor edi, deb ishoniladi.

Mentuxetep nomini olgan XI sulolasining so’nggi fir’avnlari davrida Misr allaqachon birlashdi. Yozuvlarda biz atrofdagi qabilalar ustidan qozonilgan g’alabalar, karerlarga va hatto Janubiy Qizil dengizga sayohatlar haqida yana o’qiymiz. Misrda tosh qurilish ham rivojlanmoqda.