IX-XI sulolalar davri Misr tarixida eng jiddiy ichki qo‘zg‘alishlar davri bo‘lganiga guvoh bo‘ldik. Ammo O’rta qirollikning gullagan davriga to’g’ri kelgan XII sulola Misrni mustahkam birlashtira olmadi.
Misr davlatining zaiflashishi.
XII suloladan keyin Maneto Deltaning g’arbiy qismida Fivadan bir sulola va Xoisdan bir sulolani – ketma-ket XIII va XIV deb ataydi. Yangi qirollik davrida yozilgan va Turinda saqlanayotgan qattiq shikastlangan qirollik ro’yxati XII suloladan keyin juda ko’p qirol nomlarini sanab o’tgan, ularning faqat bir qismi o’sha davr yodgorliklarida topilgan. Buning ajablanarli joyi yo’q: Turin ro’yxatining bo’laklaridan aniqlanishi mumkin bo’lgan hukmronlik muddati odatda bir necha yil, hatto oylar yoki kunlardan oshmaydi. Taxt jangovar kuchlar qo’lida o’yinchoq bo’ldi, podshohlar birin-ketin ag’darildi. Ba’zi qirollar to’g’ridan-to’g’ri qirol bo’lmagan ota-onalarini nomlashdi, boshqalari esa taxtda umuman qirollik kabi ko’rinmaydigan nomlarni saqlab qolishdi. XIII va XIV sulolalar o’rtasidagi chegarani qanday chizish mumkin, ular birin-ketin ergashganmi yoki XIV sulola Deltaning qaysidir burchagida XIII va undan keyingi sulolalar bilan bir vaqtda birga yashaganmi – bu noaniq savol.
Biroq, ba’zilari … XIII sulolaning Parey katta haykallar, batafsil yozuvlar, hatto qurilish faoliyatining izlarini qoldirdi. Oʻrta qirollikdagi Misr davlatchiligi XII sulolaning oxirlarida shakllangan shaklda, notinchliklarga qaramay, XIII sulola davrida ham mavjud boʻlib qoldi. Qadimgi podshohlikka ergashgan mamlakatning bunday qulashi boshqa takrorlanmadi. Bundan tashqari, nomarxlar hatto Amenemxat III ga qadar ega bo’lgan mavqeini tiklay olishmadi – XII sulola ruhidagi nomarx qabrini topish istisno tariqasida faqat XIII sulola davrida topilishi mumkin. Finikiyaning Byblos shahrida olib borilgan qazishmalar XIII sulolaning u erda o’z ta’sirini saqlab qolganligini isbotladi. Aftidan, bu sulolaning oxirigacha Shimoliy Efiopiya Misr hukmronligi ostida qolgan.
Giksoslar Misrda hukmronlik qiladilar.
Zaiflashgan davlatga o’lik zarba tashqaridan berildi. Oʻrta Qirollikning oxirida Misrni Sharqdan kelgan yangilar bosib oldi, ularni Maneto giksoslar deb atagan. Bosqinchilarning bu Maneto nomining orqasida begona qirollarning o’zini o’zi belgilashi yotishi mumkin: «(xorijiy) tog’lar hukmdorlari». Bosqinchilarning qabila tarkibi har xil bo’lishi mumkin edi. Ba’zi Giksos shohlarining nomlari semit so’zlarini o’z ichiga olgan. Vaqt o’tishi bilan Giksos shohlari allaqachon fir’avn sifatida harakat qilishgan. Ular o’z unvonlarini qabul qildilar, «Quyosh o’g’illari» deb nom oldilar va o’zlarini Misr xudolariga sig’inuvchilar deb e’lon qildilar. Biroq, ikkinchisi yaxshi muvaffaqiyatga erisha olmadi, chunki ular o’zlarining yangi davlat xudosini afzal ko’rishdi, garchi u Misrda Set deb atalsa ham, ehtimol u bilan tanish bo’lgan begona xudo edi. Setning sajdagohlaridan biri Deltaning sharqiy qismida joylashgan bo’lib, u erda asosan bosqinchilar joylashdilar. Keyinchalik, Yangi Qirollikda Suriya va Kichik Osiyo xudolarini «to’plamlar» deb atash odat tusiga kirgan. Chet el hukmronligi kamida 108 yil davom etdi. Bir asr o’tgach, giksoslar quvib chiqarilgandan so’ng (miloddan avvalgi 16-asrning birinchi yarmida) mamlakatda ibodatxonalar vayronaga aylangan va Maneto davrigacha dahshatli pogrom sifatida Giksos bosqinchiligi haqida afsonalar yashagan. Ammo chet el bo’yinturug’i ostida ham mamlakatda ma’naviy hayot o’chmadi va misrliklar O’rta Qirollik merosini yangi davrga o’tkazishga muvaffaq bo’lishdi. Shunday qilib, eng ajoyib ilmiy qo’lyozmalardan biri (katta sanash muammosi kitobi) Giksos shohlaridan birining hukmronligi yili bilan belgilanadi.
Giksoslar Avarisni Deltaning eng sharqida poytaxtiga aylantirdilar. Ular hech qachon Misrni o’z hukmronligi ostida birlashtira olmadilar. Misr tikishlari Thebes va qo’shni hududlarda hukmronlik qildi – kambag’al yodgorliklariga ko’ra, zerikarli, ammo hali ham mustaqil bo’lib tuyuldi. Faqat ikkita Giksos shohlari Xian va Apepi o’z kuchlarini Misrning janubida kengaytirdilar, chunki u erda ularning nomlari yozilgan belgilar va toshlar topilgan, ikkinchisi Fibadan yuz kilometr janubda. Bosqinchilar janubiy qirollik sulolasini ag’darganmi yoki ular rahbarligida mavjud bo’lganmi, noma’lum. Qanday bo’lmasin, Gnxos hukmronligining oxirida Thebesdagi garovlar mavjud bo’lib, ular odatda 17-sulola deb hisoblanadilar. XV sulola giksoslardan iborat edi. 16-sulolaga kelsak, bu Giksos yoki Teban ekanligi aniq emas. Manethodan saqlanib qolgan parchalar bu borada farq qiladi.
17-sulola bilan Nil vodiysidan chet ellik bosqinchilarni quvib chiqarish uchun oʻjar kurash boshlandi, bu kurash Misr tarixida