Qadimgi Bobil qirolligining qulashi. Kassite qirolligi.

Hammurapi hukmronligining soʻnggi yillari Bobilning shimoliy va shimoli-sharqiy chegaralarida istehkomlar qurish boʻyicha yirik qurilish ishlari bilan toʻldirildi. Bu vaqtda Hammurapining o’g’li Samsuiluna uning hamkasbi bo’ldi. Samsuiluna uzoq va shiddatli urushdan katta zarar ko’rgan Shumerning janubiy hududlari uchun soliq yukini engillashtirish to’g’risida farmon chiqardi.

Urush va fuqarolar nizolar davri.

Hammurapi hukmronligining 43-yilida (1750) vafot etdi. Hammurapining g’alaba qozongan urushlari o’g’li Samsuilunaga bir necha yil tinch hukmronlik qildi. U bu davrdan sug‘orish tarmog‘ini kengaytirish va qurilish ishlarida foydalandi. Ammo Samsuiluna hukmronligining 9-yilida tinchlikning qisqa davri tugadi. Samsuiluna Mesopotamiya shimoli-sharqida istiqomat qilgan jangovar tog’ qabilalari – kassitlarning hujumlarini qaytarishga majbur bo’ldi. Ular, ehtimol, miloddan avvalgi 1795 yilda qabila ittifoqini tuzdilar. e. va 1741 yilda ular Bobil davlatiga qarshi birinchi yurishlarini boshladilar. Ularning hujumi faqat qisman muvaffaqiyatli bo’ldi; Samsuiluna, Hammurapi tomonidan Bobilning shimoli-sharqiy chegarasida qurilgan istehkomlarga tayanib, davlatning asosiy hududini himoya qilishga muvaffaq bo’ldi. Kassitlar Bobilning shimoli-sharqidagi togʻ etaklarida mustahkamlanib, mustahkamlandilar. Kelgusi yili Samsuiluna bir xil xavfli dushman – Elam koalitsiyasi va Eshnunna, Isin, Uruk va boshqalar shaharlari bilan kurashishga majbur bo’ldi.

XIX-XVII asrlarda Mesopotamiya. uchun. AD

Samsuiluna hukmronligining oxiriga kelib, janubiy shaharlarning harakatiga «Dengiz yurti» hukmdorlari, ya’ni Fors ko’rfazi yaqinidagi qirg’oq chizig’i, botqoqliklarida Hammurapi va Samsuilunaning dushmanlari boshchilik qilgan. Shumer shaharlaridan quvilgan, yashiringan edi. Bu hukmdorlar orasida o’zini Isin shahri sulolasining so’nggi shohining avlodi deb e’lon qilgan ma’lum bir Ilumailu ham bor edi. Kech Bobil yilnomasi Samsuilunaning Ilumailuga qarshi kurashdagi mag’lubiyatidan dalolat beradi. Samsuiluna shimolga chekinishga majbur bo’ldi.

Janubda o’z o’rniga ega bo’lgan Ilumailu, ehtimol, Elamning yordami bilan, Samsuiluna o’limidan keyin o’g’li bilan urushni davom ettirdi. Keyinchalik Bobil yilnomasiga ko’ra, muvaffaqiyat Ilumailga hamroh bo’lishda davom etdi.

Qadimgi Bobil qirolligining qulashi.

Hammurapi va Samsuiluna hukmronliklarini to’ldirgan doimiy urushlar juda katta kuch talab qildi va erkin aholiga yangi qiyinchiliklar yuklandi. Yildan yilga nafaqat professional jangchilar, balki dehqonlar va hunarmandlardan iborat militsiya ham chaqirila boshlandi, buni Mari shahri arxividan olingan xatlar tasdiqlaydi. Oʻz navbatida ogʻir urushlar, shuningdek, mamlakatda sodir boʻlayotgan ichki jarayonlar – xususiy yer egaligining kuchayishi, savdo va sudxoʻrlikning kuchayishi, xizmat qiluvchi zodagonlarning doimiy oʻzboshimchaliklari – bularning barchasi yer egalari va hunarmandlarning halokatiga olib keldi. . Shunday qilib, Bobil davlati o’z kuchini yo’qotdi. Erga ega bo’lgan ozod odamlardan yollangan armiya halokatli darajada kamayib bordi. Bobil davlati zaiflashgan sari “Dengiz yurti” podsholari kuchayib bordi. Xammurapi sulolasining so’nggi vakillari davrida dushmanlar mamlakatning markaziy hududlariga bostirib kirib, Bobil devorlari oldidagi dalalarda hosilni xavf ostiga qo’yishdi. Bobil ufqida yangi dushman paydo bo’lganda, zaiflashgan davlat unga qarshi tura olmadi.

Bu dushman miloddan avvalgi 1600 yillarda kelgan Xettlar edi. e. uzoq Kichik Osiyodan; bu yurish xet va bobil manbalarida qayd etilgan. Yuqorida tilga olingan keyingi Bobil yilnomasida Xet mamlakati aholisi Akkad mamlakatiga kelib, Bobil shohligiga barham berganligi, Xet yilnomalarida esa shoh Mursiliyning Bobilga qarshi yurishi haqida xabar berilgan, u yerdan oltin va kumush olib, u yerga olib kelgan. asirlarni Xet mamlakatidagi uyiga olib ketishdi.

Xet shohi Mursiliy qoʻshini bosqinidan tushgan zarba Bobilni shu qadar zaiflashtirdiki, u endi janubdan kelayotgan yangi bosqinga dosh bera olmadi. Xetlar ketganidan so’ng, «Dengiz mamlakati» podshohlari Bobilni bosib oldilar va II Bobil sulolasini yaratdilar. Miloddan avvalgi 1518 yil atrofida e. Kassitlar Bobilni egallab, “Dengiz yurti” sulolasi shohlarini quvib chiqarishdi.

Bobiliya Kasstlar hukmronligi davrida.

Miloddan avvalgi 1204 yilgacha Bobilda hukmronlik qilgan kassitlar. e., Elam shimolidagi tog’li hududda yashagan jangovar qabilalar edi. Shubhasiz, bu odamlar yarim ko’chmanchi turmush tarzini olib borgan, chorvachilik va ibtidoiy dehqonchilik bilan shug’ullangan. Bobil ulamolarining shaxsiy nomlarida va ba’zi yozuvlarida saqlanib qolgan kassit tilining izlari, afsuski, bu tilning ma’lum tillarning biron bir oilasi bilan ishonchli aloqasini o’rnatish uchun juda ahamiyatsiz.

Ushbu yarim ko’chmanchi xalqning Bobilda uzoq vaqt hukmronligi mamlakatning keyingi iqtisodiy va madaniy rivojlanishini, ayniqsa, dehqonchilik va hunarmandchilikning rivojlanishini sezilarli darajada sekinlashtirdi. Biroq, ma’lumki, bu davrda otlar yuk tashish va harbiy ishlarda ishlatilgan. Bu davrdagi Bobilning pul muomalasida, oltinning ko’rinishiga qaramay, hatto biroz regressiyani ham qayd etish mumkin. Tabiiy almashinuv avvalgidan ko’ra tez-tez sodir bo’ldi.

Chegara tosh. XII asr Miloddan avvalgi e.

Kassitlar qo’l ostidagi Bobil quldorlik davlati bo’lib qoldi. Kassitlarning o’zlari harbiy tabaqaga aylangan ko’rinadi. Mamlakatning ayrim hududlari dehqon va hunarmand aholi bilan birgalikda turli zodagon kassitlar oilalari yoki urugʻlari oʻrtasida, ayrim hollarda esa mahalliy zodagonlarning ayrim oilalari oʻrtasida taqsimlangan. Keyinchalik, kassit qabilaviy zodagonlari, taxmin qilish mumkinki, mahalliy quldor zodagonlar bilan birlashdi va ikkinchisi kassitlar harbiy tashkilotiga kiritilgan.

Bobil hududining katta qismi bo’lingan yuqorida aytib o’tilgan zodagon oilalar yoki urug’lar bitu – «uy» so’zi deb atalgan. Bu barcha «uylar» Bobil davlatining harbiy-ma’muriy apparati tarkibiga kirgan. Ularning boshlari «uy xo’jayinlari» deb atalgan va ma’muriy tizimning muhim bo’g’inlaridan biri bo’lgan. «Uy xo’jayini» davlat oldida o’z qarindoshlari egallab turgan hududni vakillik qildi, ularning vazifalarini bajarilishini nazorat qildi va huquqlarini himoya qildi.

Shu bilan birga, u o’zining «uyi» ga tayinlangan mintaqaning hukmdori edi. U davlat soliqlarini o’z vaqtida olish uchun mas’ul bo’lib, o’zi va qarindoshlari uchun «uy» ga bo’ysunadigan dehqon va hunarmandlardan daromad oldi. “Uy xo‘jayini” sug‘orish tarmoqlarini qurish va ta’mirlash uchun ishchi kuchi yetkazib berdi, uzoq muddatli ishlar uchun odamlardan otryadlar oldi, yo‘llarni ta’mirlash, podshoh va hokimning chorva mollarini yaylov bilan ta’minlash bilan shug‘ullandi. Qudurru toshlaridagi yozuvlar (ma’lum bir er uchastkasiga egalik qilish bilan bog’liq barcha asosiy ma’lumotlar yozilgan chegara toshlari) kassitlarda ushbu «uylar» o’rtasidagi mulkni farqlash jarayonini o’rganish uchun muhim materialdir. davrlar. Ushbu «uylar» ning ba’zilarining iqtisodiy va, demak, siyosiy qudratining kuchayishi Kassit qirollari hokimiyatining zaiflashishiga yordam berdi. Ikkinchisi ruhoniylikka, pul qarz oluvchilarga va savdogarlarga tayanishga harakat qildi. Ammo bu qatlamlarning ortib borayotgan ahamiyati ushbu qatlamlar ta’sir ko’rsatadigan alohida shaharlarda siyosiy avtonomiyaga intilishning kuchayishiga olib keldi. Mamlakatning uchta eng muhim savdo va hunarmandchilik markazlari – Sippar, Nippur va Bobil bunga erishdi va (2-ming yillikning oxiriga kelib) jamoat ishlaridan, qirol saroyidan, qirolga pul ajratmalaridan va ta’minotdan ozod qilindi. askarlarning militsiyaga. Bu ham qirol hokimiyatini sezilarli darajada zaiflashtirdi.

Bu davr mobaynida Bobil ko’plab mamlakatlar bilan jonli savdo aloqalarini saqlab turdi. Misr bilan savdo aloqalari muntazam tus olmoqda. Kassit qirollari savdo yo’llarini tartibli saqlashga va ularning xavfsizligini ta’minlashga katta e’tibor berganlar. Lekin Bobilning xalqaro siyosiy hayotdagi ulushi ahamiyatsiz edi. Tarixiy manbalar, masalan, Misr fir’avnlarining Bobil podshohlariga nisbatan nafrat bilan munosabatda bo’lganligidan dalolat beradi. Biroq, ikkinchisi, aftidan, o’zlari yaxshiroq davolanishga loyiq emasligiga ishonishgan. Shunday qilib, ulardan biri Burnaburiash (1404-1379) Misr fir’avni o’z qizini unga xotinlik qilmoqchi emasligiga ishonch hosil qilib, obro’sini oshirish uchun hech bo’lmaganda boshqa bir ayolni yuborishni so’radi. Misr malikasi sifatida o’tib ketishi mumkin. Ammo bunday iltimos ham fir’avnni qoniqtirmadi. 15-asrdan allaqachon. Miloddan avvalgi e. Bobil o’sib borayotgan Ossuriya tomonidan bosila boshlaydi. Ossuriya shohlari bir necha marta Bobilni vaqtincha o’z nazoratiga olishga muvaffaq bo’ldilar. Ossuriya bilan muvaffaqiyatsiz urushlar ham mamlakatning uzoq vaqt tanazzulga uchrashiga yordam berdi.

Kassitlar hukmronligi ag’darilgandan so’ng, Bobilda IV Bobil sulolasi (Kassitlar sulolasi III Bobil sulolasi hisoblanadi) hukmronlik qildi, shekilli, mahalliy kelib chiqishi.

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan