Seylonning qadimgi tarixi haqida ma’lumot
Tseylon oʻzining butun tarixi davomida Hindiston bilan chambarchas bogʻlangan. Seylon haqida eng qadimgi eslatmalar qadimgi hind eposida bo’lib, u erda Seylon Lanka («Orol») deb ataladi. Ramayananing asosiy syujeti Ayodxiya shahzodasi Ramaning Lankaga yurishidir, uning qiroli Ravana undan rafiqasi Sitani o’g’irlab ketgan. Rama, maymunlar va ayiqlardan iborat armiya yordamida Lankaga bostirib kiradi, shaxsiy jangda Ravanani o’ldiradi va Sitani ozod qiladi. Ramayananing ushbu epizodi tarixiy asosga ega emas, balki faqat ertak syujetining adabiy moslashuvi. Shimoliy Hindistonda bu davrda ular Seylon haqida juda noaniq tasavvurga ega edilar. U yerning chekkasida, jinlar – rakshasalar yashaydigan joyda joylashgan deb ishonishgan. Shu bilan birga, tabiiyki, Ramayanadagi Seylondagi hayotning moddiy va ijtimoiy sharoitlari Shimoliy Hindistonning o’zida mavjud bo’lgan sharoitlarga o’xshash tarzda tasvirlangan (davlat mavjudligi, rivojlangan shahar hayoti, o’xshash diniy e’tiqodlar va boshqalar). Arxeologiya va Seylon tarixiy afsonalaridan olingan ma’lumotlar Ramayana haqidagi xabarni tasdiqlamaydi, shuning uchun uni ishonchli deb hisoblash mumkin emas.
Ko’rinmas, miloddan avvalgi 1-ming yillikning o’rtalarida. e. Seylon aholisi Hindiston aholisidan sezilarli darajada orqada edi. Moddiy madaniyatning rivojlanish darajasiga koʻra, u ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarning rivojlanish darajasi boʻyicha tosh davri bosqichida boʻlgan, ibtidoiy jamoa tuzumi bosqichida boʻlgan;
Hindiston immigratsiyasi. Qadimgi davlatlar
Tarixiy afsonalarda aytilishicha, V asrda. Miloddan avvalgi e. Shimoliy Hindistondan kelgan muhojirlarning katta qismi Seylonga dengiz orqali yetib keldi. Ko’chmanchilar orolda o’zlarini mustahkamladilar va ularning rahbari Vijaya birinchi qirol bo’ldi (miloddan avvalgi 483-445). U mansub bo’lgan urug’ (yoki qabila) Sinhala deb atalgan. Keyinchalik bu nom orol, shuningdek, uning asosiy aholisi (zamonaviy Singallar) deb atala boshlandi. Qadimgi sinhallar tilining dravid tiliga emas, balki hind-evropa tillari bilan bog’liq bo’lganligi bu rivoyatning negizida ana shunday tarixiy voqealar bo’lishi mumkinligini tasdiqlaydi. Mahalliy aholiga qaraganda rivojlanishning yuqori bosqichida bo’lgan sinhallar orolning shimoliy va janubidagi eng qulay erlarni egallab olishga, mahalliy aholini qisman o’zlashtirishga, qisman ularni qirib tashlashga yoki eng chekka o’rmonga surishga muvaffaq bo’ldilar. tog’li hududlar. Seylonning eng qadimgi aholisining qoldiqlari zamonaviy Vedda qabilalaridir.
Miloddan avvalgi 1-ming yillikning ikkinchi yarmidagi Seylonning siyosiy tarixi. e. deyarli noma’lum. Seylon yilnomalari («Dipavansha», milodiy IV asrda tuzilgan va «Mahavansha» – milodiy V asr atrofida) ma’lumotlari juda zid va ishonchsizdir. 3-asrga kelib. Miloddan avvalgi e. Seylonda ikkita eng muhim shtat bor edi – shimolda Pixiti (poytaxti Anuradxapura bilan) va janubda Ruhuna (poytaxti Magama bilan). Orolning g’arbiy, tekis qismi, hozirda iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan va aholi zich joylashgan bo’lib, o’sha paytda o’rmon bilan qoplangan edi.
Seylonda buddizmning tarqalishi
3-asrga kelib. Miloddan avvalgi e. Seylon va Hindiston oʻrtasidagi iqtisodiy va madaniy aloqalar mustahkamlanmoqda, Seylon aholisining rivojlanish darajasi Hindistonnikiga yaqinlashib bormoqda. Seylonda buddizmning paydo boʻlishi Ashokaning ukasi Mahendra boshchiligidagi buddist rohiblar missiyasi faoliyati bilan bogʻliq. Seylonning quldor zodagonlarining o’zlari buddizmni qabul qildilar va uning tarqalishiga bajonidil hissa qo’shdilar.
Buddist rohiblar o’zlari bilan braxmi yozuvini olib kelishgan, undan zamonaviy sinhala yozuvi rivojlangan. Ular televizorda ham yozishgan. n. e. Ilgari og’zaki uzatilgan buddist kanonik risolalari («Tipitaka») pali tilida yozilgan. Bu tildan hozirgacha Seylonda buddist monastizm tomonidan qoʻllanilayotgan koʻplab soʻzlar singal tiliga kirib borgan va buddist adabiyoti (ayniqsa, Jatakas) Seylon xalqlari adabiyotiga katta taʼsir koʻrsatgan. Arxitektura, tasviriy sanʼat va boshqalarning rivojlanishiga buddizm ham kuchli taʼsir koʻrsatdi.
2-asrda Seylon. i dan oldin. Miloddan avvalgi – IV asr n. e.
Seylonning shimoliy qismi Janubiy Hindistondan bir necha bor bosib olingan. Ularning eng kattasi II asr o’rtalarida sodir bo’lgan. Miloddan avvalgi e., Chola Tamils Anuradxapurani qo’lga kiritganida va Tamil Elara Pixiti taxtida hukmronlik qilgan. Ammo Ruhuna shohi Dutugamunu (101-77) tamillarni quvib chiqardi va o’z hokimiyatini vaqtincha butun Seylonga tarqatdi. Miloddan avvalgi 29-yillarda e. Pandya shtatidan tamillarning bosqinchiligi sodir bo’ldi. Ular faqat 14 yildan so’ng haydab chiqarildi. Davlat hokimiyatining yanada mustahkamlanishi va ichki mavqeining mustahkamlanishi tufayli Seylon toʻrt yarim asrdan koʻproq vaqt davomida Hindistondan yirik bosqinlarga duchor boʻlmadi. Ba’zi hujumlar yirtqich reydlar xarakterida edi. Seylonlarning o’zlari ham Janubiy Hindistonga bostirib kirib, qirg’oqlarni talon-taroj qilib, u yerdan qul olib kelishdi.
Aholining asosiy kasbi dehqonchilik edi. Milodiy birinchi asrlarda Seylonning shimoli va janubida yuqori darajada rivojlangan sun’iy sug‘orish tizimi qurilgan. Qadimgi seylonlarning muhandislik mahoratining yuksakligidan koʻplab suv omborlari va kanallar (masalan, suv sathi 18 kv. km boʻlgan Minneriya suv ombori) hozir ham foydalanilayotganligidan dalolat beradi.
Seylonda konchilik, marvaridchilik va hunarmandchilik sezilarli rivojlanishga erishdi. Eramizning birinchi asrlarida ham marvarid, beril, sapfir, paxta matolari va toshbaqa suyaklaridan tayyorlangan buyumlar Seylondan Hindistonga, Hindiston orqali Yevropaga olib kelingan. Oltin katta miqdorda qazib olindi. Ichki savdo deyarli rivojlanmagan, chunki o’z tangalari yo’q edi.
Iqtisodiy va ijtimoiy tuzilmaning asosi, qadimgi Hindistondagi kabi, juda keng avtonom huquqlarga ega bo’lgan jamoa edi. Qirolning hokimiyati hali to’liq despotik bo’lmagan va zodagonlar yig’ilishlari bilan cheklangan edi. Qirollik oilasida taxt o’g’ilga emas, balki oilaning to’ng’ichiga o’tdi, bu qonli fuqarolik nizolarining paydo bo’lishiga yordam berdi, bu qadimgi Seylon shtatlarida juda keng tarqalgan hodisa edi. Buddist monastirlari katta ta’sirga ega bo’lib, qirollarning saxiy xayr-ehsonlari va qul bo’lgan erkin jamoa a’zolarining ekspluatatsiyasi tufayli boyib ketishdi. Erkin jamoa a’zolarining ortib borayotgan ekspluatatsiyasi bir necha bor xalq qo’zg’olonlarini keltirib chiqardi (masalan, miloddan avvalgi 40-yillarda Anuradxapurada), ko’pincha hukmron sinf o’rtasidagi ichki nizolarga to’g’ri keldi. Shunga qaramay, bizning eramizning birinchi asrlarida Seylon davlatlari allaqachon kuchli va kuchli edi va mahalliy hukmdorlar Janubiy Hindiston qirollarining ularni bo’ysundirishga bo’lgan har qanday urinishlariga qat’iy qarshilik ko’rsatdilar. To’liq mustaqillikka intilishning aksi, xususan, Seylonda buddizmning dastlabki shaklida (Xinayana) saqlanib qolishi va buddizmning Mahayana shaklida tarqalishiga keskin qarshilik ko’rsatdi.