Umaviylar davrida agrar munosabatlar. Dehqonlarning ahvoli

Xalifalikning asosiy hududlaridagi yer fondi va irrigatsiya inshootlarining eng katta qismi davlat mulki edi. Yer fondining kichikroq qismini xalifa oilasi (savafiy) va xususiy mulkdagi yerlar tashkil etgan. Bu yerlar (mulk) sotib olingan va sotilgan. Gʻarbiy allodga toʻgʻri keladigan mulk instituti xalifa Muoviya I davrida qonuniy tan olingan. Umaviylar davrida feodal mulkining yetarlicha rivojlanmagan shakllari — davlat va mulk erlari koʻrinishida hukmronlik qilgan. Ammo bu sulola davrida shartli feodal yer egaligining boshlanishi ham paydo bo’ldi: harbiy odamlarga xizmat qilish uchun berilgan yer uchastkalari (katiya) va ko’chmanchi va dehqonchilik bilan shug’ullanuvchi arab qabilalariga o’tkazilgan kattaroq hududlar (hima).

Erga asosan feodal ekspluatatsiyasiga uchragan dehqonlar shugʻullangan, garchi baʼzi arab yer egalari dehqonlarning feodal ekspluatatsiyasini qul mehnati ekspluatatsiyasi bilan uygʻunlashtirishda davom etganlar. Davlat yerlarida ariq va kanallarni qazish va vaqti-vaqti bilan tozalashda ham qul mehnatidan foydalaniladi. Umaviylar davrida yer solig’i (xoraj) miqdori keskin oshdi. Davlat yerlaridan yig‘ilgan mablag‘larning bir qismi harbiy xizmatchilarga maosh, “payg‘ambar” va uning “sahobalari” oila a’zolariga nafaqa va subsidiyalar tarzida o‘tkazilar edi.

Davlat yerlarida va alohida feodallar yerlarida dehqonlarning ahvoli nihoyatda og‘ir edi. Arab hukumati 7-asrda. dehqonlarning bo‘yniga qo‘rg‘oshin teg (“muhr”) taqib yurishini majburiy qilish amaliyotini joriy qildi. Dehqonning yashash joyi bu teglarga yozib qo’yilgan, shunda u ketib qolmasligi va soliq to’lashdan qochmaydi. Xoraj natura shaklida, hosildan ulush shaklida yoki pul shaklida, hosilning hajmidan qat’i nazar, ma’lum bir yer maydonidan doimiy to’lovlar shaklida yig’ilgan. Xorajning oxirgi turi ayniqsa dehqonlar tomonidan nafratlanardi. Xoraj xalq uchun qanchalik qiyin bo’lganini Iroq misolida ko’rish mumkin. Sosoniylar davrida (VI asrda) rivojlangan tovar ishlab chiqarish, tranzit karvon yoʻllari va keng sugʻorish tarmogʻiga ega boʻlgan koʻplab shaharlarga ega boʻlgan bu boy hududdan har yili 214 million dirhamgacha soliq tushurilar edi. Bosqinchilar soliqlarni shunchalik ko’paytirdilarki, bu Iroqda qishloq xo’jaligining tanazzulga uchrashiga va dehqonlarning qashshoqlashishiga sabab bo’ldi. 8-asr boshidagi soliqlarning umumiy miqdori. VI asrga nisbatan. uch barobar kamaydi (70 mln.gacha), garchi soliqlar miqdori oshdi.

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan