Miloddan avvalgi 1200-yillarda janubdan “dengiz xalqlari” va shimol va shimoli-gʻarbdan Kichik Osiyo qabilalarining bostirib kirishi natijasida. e. Xet davlatining mavjudligiga chek qo’yildi; uning hududida Toros tog’larining temir va kumush konlari hududida va ularga boradigan yo’llarda tizmaning ikkala tomonida Tuvana (keyinchalik Tiana), Melid, kichik tog’ shahar-davlatlari saqlanib qolgan. Tabala qirolliklari, Suriyada esa – Karkemish va boshqa shahar-davlatlar. Bu shahar-davlatlar podshohlari bizga Xet davlati mavjud bo’lgan davrda yaratilgan ieroglif yozuvida toshga abadiylashtirilgan ko’plab yozuvlarni qoldirdi. Yozuvlarning dekodlanishi ularning luviy tiliga yaqin tilda tuzilganligini aniqladi.
Nisbatan yaqinda Kichik Osiyoning janubi-sharqiy qismida, Qoratepada, Pirama daryosining gʻarbiy qirgʻogʻida (hozirgi Jayhon) ikki tilli epigrafik yodgorlik topildi, uning yozuvlaridan biri kanon (finikiya) va ikkinchisi xet tilidir (ieroglif). Ushbu quvonchli kashfiyot Xet ieroglif yozuvini yakuniy, shubhasiz dekodlash uchun sharoit yaratadi va shu bilan Kichik Osiyoning janubi-sharqiy qismi va Shimoliy Suriya mamlakatlari tarixi haqidagi bilimlarimizni deyarli besh asr davomida, ya’ni XII asrdan boshlab boyitadi. 8-asr, shu asrlargacha yetib borganlarni oʻz ichiga oladi, bizda yuqoridagi viloyatlar shahar-davlatlari podsholarining juda koʻp Xet ieroglif yozuvlari mavjud.
2-ming yillikning oxiriga kelib Suriyaga semit tillari oilasiga mansub oromiy lahjalarida soʻzlashuvchi chorvador qabilalar koʻpaydi; miloddan avvalgi 1-ming yillikning birinchi yarmida. e. Suriya aholisi butunlay oromiylashtirildi.
Shimoliy Suriyaning barcha kichik davlatlari Xet imperiyasi parchalanganidan keyin bir muncha vaqt mustaqil bo’ldi.
Miloddan avvalgi 1-ming yillik boshlarida asos solingan Sam’al podsholigi (zamonaviy Zenjirli Suriyaning eng shimolida, Omon togʻlarining sharqida) poytaxti oʻrnida olib borilgan qazishmalar paytida. e., ko’plab qimmatli epigrafik yodgorliklar topilgan, ulardan eng diqqatga sazovor joyi 9-asrning 30-20-yillarida hukmronlik qilgan qirol Kilamuvaning yozuvi edi. Miloddan avvalgi e. U kan’on tilida yozilgan, chunki bosqinchilar dastlab zabt etilgan aholi tilidan rasmiy maqsadlarda foydalanganlar.
Yozuvga ko‘ra, Kilamuva taxtiga o‘tirgunga qadar mushkabimlar (hozirgi taxminga ko‘ra, mushkabimlar mahalliy aholiga mansub kishilar bo‘lgan) “baaririmlar oldida it kabi ta’zim qilganlar” (ehtimol, bosqinchilar). Bosqinchilar zabt etilganlardan chorva mollari va boshqa mol-mulkni olib, shu bilan bosib olingan aholini dehqonchilik ishlarida butunlay o‘ziga qaram qilib qo‘ygan. Urush yillarida mehnatkash aholining ahvoli ayniqsa chidab bo’lmas holga keldi, o’lpon to’lash uchun «qo’y uchun qiz, kiyim uchun odam berildi». Fath qilingan o’troq aholining taqdiri, ehtimol, boshqa barcha Aramey davlatlarida ham shunday bo’lgan.
Qoratepadagi bitikdan miloddan avvalgi 1-ming yillikning birinchi asrlarida mavjud boʻlganligi maʼlum. e. Kichik Osiyoning janubi-sharqiy sohilida Danuniylar davlati. Danuniylar, ehtimol, Egey dengizidan Xet davlatining janubiy chekkalariga hujum qilib, bu yerdagi mahalliy aholini bosib olgan birinchi qabilalardan biri bo’lsa kerak. 9-asr oʻrtalarida taxtga oʻtirgan ularning shohi Azitavadd. Miloddan avvalgi e., o’z yozuvida Baal xudosi «quyosh chiqishidan to quyosh botishigacha» davlatni kengaytirish uchun unga berilgan «ko’rsatma» haqida e’lon qiladi. Buni, xususan, Sam’al hisobidan qilishga urindi; Kilamuva o’z yozuvida shunday dedi: «…Duniylar shohi meni mag’lub etdi». Ammo Samal podsholigining hukmdori IX asrning 30-yillarida Danuniylar shohi, Ossuriya shohi Shalmanesar III (859-824) ga qarshi yordam so’radi. gʻarb tomon istilolar qilgan. Keyin Kilamuva, aftidan, Shalmanaser III hukmronligining oxirida Ossuriyada paydo bo’lgan tartibsizliklardan foydalanib, o’zini og’ir Ossuriya soliqlaridan ozod qildi. Kilamuva Sam’al saltanatining gullab-yashnashi sharoitida Mushkabining eng kambag’allarini qoramol va boshqa qimmatbaho mol-mulk bilan ta’minlay oldi, deb yozadi u o’z yozuvida.
Kilamuva o’limidan ko’p o’tmay, uning vorisi Hamat qirolligiga qarshi Suriyaning uzoq shimoli va Kichik Osiyoning janubidagi qirollar koalitsiyasining bir qismi bo’ldi. Bu koalitsiya Ossuriyaga dushman edi va, ehtimol, Arman tog’larida paydo bo’lgan qudratli Urartu qirolligiga qaratilgan edi; unga Ossuriya bilan bog’liq bo’lgan Karkemishni vaqtincha chetga surgan Arpad shahri boshqargan.