XIV – XV asrlarda O’rta Osiyo xalqlari madaniyati.

XIV-XV asrlarda yorqin gullash davri. Oʻrta Osiyo xalqlari meʼmorchiligi va tasviriy sanʼatigacha yetib borgan. Bu davr meʼmoriy yodgorliklari oʻzining monumental shakllari, xususan, baland portal va gumbazlari, bezaklarining nafisligi bilan ajralib turadi. 14-asrga kelib Qadimgi Urganch yodgorliklari: balandligi 60 m boʻlgan minora, Najmiddin Kubro va Sulton Ali maqbarasi hamda Oʻrta Osiyo meʼmorchiligi durdonalaridan biri boʻlgan Tyurabekxonning ajoyib maqbarasi oʻn ikki qirrali koʻrinishda qurilgan. tashqi tomoni prizma va ichki tomoni olti burchakli, chetlarida chuqur yoysimon lanset bo‘shliqlari mavjud. Ichkarida bu binoning gumbazi ajoyib hunarmandchilikning mozaik shifti bilan bezatilgan.

Temur davrida quyidagilar qad rostlagan: Samarqandda – Shoh-i Zinda meʼmoriy majmuasida ajoyib mozaik kompozitsiyaga ega bir qancha maqbaralar, baland arkli portallar va koʻk koshinli gumbazli muhtasham Bibixonim sobori masjidi, Timurndov Gur-i Amir masjidi qurilgan. – qabr; Keshe shahrida – Oq saroy saroyi; Turkiston shahrida Hoji Ahmad Yassaviyning katta masjidi bor. Bu yodgorliklarning gumbazlari va fasadlari turli sirlangan koshinlardan yasalgan mozaikalar bilan koʻp bezatilgan. Bu obidalarning barchasi yuksak badiiy barkamolligi bilan ajralib turadi.

15-asr meʼmoriy yodgorliklaridan. Buxorodagi Shayx Seyf-ad-din Baharziy masjid-maqbarasi, Buxoro va Samarqanddagi Ulug‘bek madrasalari, me’morchiligi va mozaikasi bilan ajoyib – nafis lanset portali, zamonaviy Ashxobod yaqinidagi Anau shahridagi masjid va Ishratxon maqbarasi diqqatga sazovordir. Samarqandda. 14—15-asrlar amaliy sanʼati yuksak mahorat va uslubning oʻziga xosligi: sopol buyumlar, yogʻoch va marmar oʻymakorligi bilan ajralib turardi. Miniatyura san’ati ham kam bo’lmagan yuksak badiiy fazilatlarga ega edi.

Samarqanddagi Gur-i Amir maqbarasi gumbazi. 14-asr oxiri - 15-asr boshlari.

Samarqanddagi Gur-i Amir maqbarasi gumbazi. 14-asr oxiri – 15-asr boshlari.

15-asrning birinchi yarmida Ulugʻbek davrida Samarqandda madaniy hayot qadimgi Oʻrta Osiyo madaniyati asosida rivojlanishda davom etdi. Ulug‘bek madrasasida nafaqat ilohiyot va huquq, balki aniq va tabiiy fanlar ham o‘qitilgan. Ulug’vor (balandligi 55 m) sekstant bilan katta rasadxona qurilgan bo’lib, uning bir qismi hozirgi kungacha saqlanib qolgan. Madrasada Ulug‘bek taklif qilgan davrning eng yirik astronomlari: “O‘z davrining Aflotuni” Qozizoda Rumiy, G‘iyosiddin Jemshid va Ali Qushchi ma’ruza qilgan. Ulug‘bekning o‘zi ham buyuk astronom bo‘lgan. U uzoq yillar o‘z rasadxonasida “Gurgon astronomik jadvallari”ni tuzish ustida ishlagan. Yuqori aniqlik darajasi bilan ajralib turadigan bu jadvallar o’rta asrlarning eng muhim astronomik asarlaridan biri bo’lib, jahon miqyosida shuhrat qozongan. Ulug‘bek katta ilmiy kutubxona ham yaratgan. Ulugʻbek rahnamoligida “Toʻrt ulus tarixi” tarixiy asari tuzildi. Samarqandda olimlar, shoirlar, meʼmorlar, miniatyurachilar ishlagan.

15-asrda O‘zbek xalqining buyuk mutafakkiri va shoiri, Xurosondagi temuriylar sultoni Husayn Boyqaroning vaziri bo‘lgan Alisher Navoiy (1441-1501) Hirotda yashab ijod qilgan. Alisher Navoiyning eng sara asarlaridan “Farhod va Shirin”, “Layliy va Majnun”, “Yetti sayyora” kabi asarlari bor. Insonparvar, tafakkur ozodligi, tuyg‘u erkinligi uchun kurashuvchi Navoiy olijanoblikni, go‘zallikni, muhabbatni kuylagan. U muloyim, mehribon va ayni paytda irodali ayollarning go’zal obrazlarini yaratdi. Navoiy ham inson mehnati va ijodining go‘zalligini kuylagan.

Sulton Husaynning poytaxti Hirotda ham atoqli shoir va mutafakkir, tojiklar va forslar klassikasi Abdurrahmon Jomiy (1414-1492) yashab, “Haft” umumiy sarlavhasi ostida birlashgan yetti she’r yozgan. Avrang” (“Ulug‘ ayiq yulduz turkumi”) va “Bahoriston” (“Bahor bog‘i”) ma’naviy-axloqiy hikoyalar to‘plami. Jomiy dunyoqarashi qarama-qarshidir: gumanizm unsurlari tasavvuf bilan chambarchas bog‘langan. XV asrning yirik tarixchilari ham fors tilida ijod qilganlar. — Hofiz-i Abru (aka geograf), samarqandlik Abdur-Rizzoq Mirxond.

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan