Neolit va metallarning paydo bo’lishi
Yaponiya tarixi neolit davridan boshlanadi. Ayrim olimlarning ayrim yodgorliklarning paleolit davriga oidligi haqidagi fikrlari yetarlicha asoslanmagan (Xarima viloyatidagi topilmalar va boshqalar). Ko’rinishidan, miloddan avvalgi V-IV ming yilliklarda. e. Neolit davri Yaponiyada mavjud bo’lgan Yaponiyadagi eng qadimgi neolit yodgorliklari asosan Tinch okeani qirg’oqlari bo’ylab tarqalgan. Bu uyumlar tarkibidan kelib chiqib, aholi asosan terimchilik va baliqchilik bilan shug’ullangan, degan xulosaga kelish mumkin. Ularda qutulish mumkin bo’lgan chig’anoqlar va baliqlar, garpunlar, cho’kmalar va baliq ilgaklari qoldiqlari mavjud. Keyinchalik uyumlarda ko’pincha chuchuk suv baliqlari, kiyiklar, yovvoyi cho’chqalar va qushlarning suyaklari mavjud. Bu uyumlarda ov qurollari (obsidian oʻq uchlari, yer oʻqlari va xanjarlar) va baliq ovlash bilan bir qatorda, erta Yaponiyaga xos arqon naqshlari (jomon) bilan bezatilgan qoʻlda ishlangan sopol buyumlar mavjud. Loydan yasalgan ayol haykalchalari matriarxat mavjudligidan dalolat beradi. Aholi qishloqlarda va katta qazilmalarda yashab, o’liklarni o’sha yerda qobiq uyumlariga ko’mib tashlagan. Suyaklar orqa tomonda egilgan holatda yotadi, ular ko’pincha qizil oxra bilan sepiladi. Yapon neoliti madaniy rivojlanishning nisbatan yuqori darajasi bilan ajralib turadi, bu rivojlanishning oxirgi bosqichda umuman sekin sur’ati bilan ajralib turadi.
Yana rivojlangan, janubiy viloyatlarda miloddan avvalgi 1-ming yillikda. e. Soʻnggi neolit davriga xos sayqallangan asboblar koʻp, dafnlarda esa metall buyumlar paydo boʻladi. Kulolchilik buyumlari yaxshi pishirilgan, ba’zan kulol charxida, ko’pincha silliq yoki oddiy naqshli (Yayoi tipi). Aholisi orollarning ichki qismlariga allaqachon joylashib, dehqonchilik va chorvachilikning boshlanishi bilan tanish edi.
Metall davrining kelishi bilan mulkiy tabaqalanish yuzaga kela boshladi, buning guvohi boʻlgan qoʻsh urnalarda dafn etilganlar va moʻl qabr buyumlari (bronza oyna, qilich va xanjar). Bu tabaqalanish Kurgan davrida (ilk temir davri) kuchaydi.
Yapon xalqining shakllanishida arxipelagning qadimgi aholisining etnik kelib chiqishi hali ham to’liq aniqlanmagan.
Miloddan avvalgi 1-asrdan boshlab Yaponiya tarixi. e. yozma manbalardan allaqachon ma’lum. Eng qadimgi ma’lumotlar Xitoy tarixiy yodgorliklarida mavjud: «Keksa Xan sulolasi tarixi» va «Kichik Xan sulolasi tarixi» 1-asrdagi Yaponiya haqida ma’lumot beradi. Miloddan avvalgi – II asr n. e., «Vey tarixi» (Veyji) va «Qo’shiq tarixi» (Songshu) da – 2-5-asrlarda Yaponiya haqida ma’lumot. n. e.
“Kojiki” (milodiy 8-asr) va “Nixongi” (milodiy 8-asr) yapon xronikalari Yaponiyaning oʻziga nisbatan xitoyliklarga qaraganda batafsilroq, ammo unchalik aniq emas. Ularning xronologiyasi juda chalkash va 6-asrgacha. n. e. ozgina ishonchli. Bundan tashqari, ular ko’plab keyingi qatlamlarni o’z ichiga oladi.
Klan tizimi va uning parchalanishi
Bizning eramizning boshida yapon qabilalari arxipelagning butun hududida emas, balki faqat Xonsyu orolining markaziy (Yamato) va janubi-g’arbiy (Izumo) qismlari va Kyushu (Tsukushi) orolining shimoliy qismida yashagan. Xonsyu shimolida Aynu (Ebisu), janubda – Kumaso (Hayato) yashagan. Yapon qabilalari patriarxal urug’lar bosqichida edi. Klan (uji) iqtisodiy birlik edi. Klanlarning oqsoqollari saylangan va ularning vazifalari qishloq xo’jaligi ishlarini boshqarish va ba’zi ruhoniylarning vazifalari bilan cheklangan. Materikdan kelgan mahbuslar va muhojirlar klanga qabul qilindi va uning to’liq a’zosi bo’ldi. Ayniqsa, koreys va xitoylik muhojir hunarmandlar osonlik bilan qabul qilindi. Klanning erkin a’zolarining asosiy qismi dehqonchilik bilan shug’ullangan. Ular sholi, tariq, loviya ekdilar. Qishloq xoʻjaligi asboblari tosh yoki yogʻochdan yasalgan.
2—3-asrlarda. urugʻlarning koʻpayishi, ularning katta va kichikga boʻlinishi va mamlakatning turli joylarida alohida guruhlarning tuzsizlanishi, shuningdek, ayirboshlashning rivojlanishi qabilalar va qabilalararo aloqalarning mustahkamlanishiga xizmat qildi. Bu atrofdagi yapon bo’lmagan qabilalarga qarshi kurash bilan birgalikda qabilalararo birlashish tendentsiyasini keltirib chiqardi. Birlashish jarayoni tinch yoʻl bilan emas, balki qabilalararo keskin kurash davrida amalga oshirilgan. Kuchsiz klanlar kuchlilar tomonidan o’zlashtirildi. Yapon yilnomalari Xonsyu yarim orolining markaziy qismida yashovchi ko’p sonli urug’larning eng kuchli klanlar guruhi – Yamatoga bo’ysunishi haqida xabar beradi. Shunga o’xshash qabila birlashmalari Tsukushida paydo bo’ladi.
Jins ichida ham sezilarli o’zgarishlar yuz berdi. Iqtisodiy hayotda asosiy birlik jamiyat – mura bo’lib, u har biri 15-30 kishidan iborat bir necha qarindosh guruhlarning birlashmasi hisoblanadi. Asta-sekin, bu qarindosh guruhlar «mura» dan maxsus oilaviy jamoalarga bo’linadi.
Qabilalar o’rtasidagi urushlar boshqacha tus oldi: mag’lub bo’lganlar soliqqa tortila boshlandi, asirlar esa qul bo’ldi. Qullar oilaviy jamoa ichida ishlatilgan yoki qo’shni mamlakatlarga eksport qilingan. Masalan, «Kichik Xan sulolasi tarixi» eramizning 107-yilidagi jo’natma haqida xabar beradi. e. Yaponiyadan Xitoyga 160 ta qul. Doimiy urushlar sharoitida harbiy boshliqlar, umumiy qabila boshlig’i («qirol») va eng yirik urug’ oqsoqollarining ahamiyati ortib bordi. Urush o‘ljalari va asirlarning ko‘pchiligi ularning qo‘liga tushdi. Shu bilan birga, uzluksiz urushlar urug’ning oddiy a’zolarining mavqeiga og’ir ta’sir ko’rsatdi va xalq xo’jaligiga katta zarar etkazdi. Asosan uy xizmatkori sifatida foydalanilgan qullar bilan bir qatorda erkin bo’lmagan odamlarning yangi toifasi paydo bo’ldi. Ular dastlab g’alaba qozongan urug’ning oddiy irmoqlari bo’lgan, keyinchalik ular klanlar tomonidan bosib olingan b;-> xitoy va koreys ko’chmanchilariga aylangan.
Oroldagi mavqeiga qaramay, Yaponiya doimo yuqori Xitoy va Koreya madaniyatining ta’siri ostida edi. Yaponiya va Xitoy o’rtasidagi tarixiy obidalar orqali o’tadigan munosabatlarning boshlanishi 1-asrga to’g’ri keladi. Miloddan avvalgi e. va 3-asrda. n. e. Yaponiya va Xitoy vaqti-vaqti bilan elchixonalarni almashtiradilar. Yaponiyaning Xitoy va ayniqsa Koreya bilan aloqalari Yaponiyaning bu davrda tarixiy rivojlanishi uchun katta ijobiy ahamiyatga ega edi.